‘Een ideale acteur heeft geen eigen leven’
Een acteur die niet van films houdt, een tieneridool dat zichzelf afstotelijk noemt – Christian Bale is geen doorsnee Hollywoodster. Maar hij gaat volledig op in zijn rollen, zoals nu weer in de vierde Terminator-film, die onlangs in première ging. door Erik Spaans
Begin jaren negentig leek het er even op dat Christian Bale (1974) zou uitgroeien tot een tieneridool. Hij had de hoofdrol gespeeld in de avonturenfilm Treasure Island, en nu stond er een grootse musical op stapel. In The Newsboys speelt hij de gangmaker van een clubje arme krantenverkopers dat anno 1899 in staking gaat. Zoals het een Disney-musical betaamt, dansen de jongens – Bale voorop – er lustig op los. Onder tienertijdschriften bestond destijds veel belangstelling voor Bale. Die toonde zich niet te beroerd om voor zo’n blaadje wat luchtige vragen te beantwoorden over zaken als lievelingskleur en favoriet eten. Op het verzoek zichzelf in drie woorden te omschrijven, antwoordde hij: ‘megalomaan, egocentrisch en afstotelijk’. De redactie voegde er een paar geruststellende woorden (“He’s kidding of course”) aan toe. Maar was dat wel zo? Laten we het erop houden dat het méér dan een grapje was.
Bale heeft toch al de neiging verontrustende dingen te roepen als zijn persoonlijkheid ter sprake komt. In 2004 werd hem gevraagd wat hij zoal deed als hij niet werkte. Hij vond dat (“Ik heb geen hobby’s”) maar een lastige vraag. Na enig nadenken bekende hij het prettig te vinden zo nu en dan een beetje rond te scheuren op z’n motor. “En verder ga ik voor de spiegel zitten om gekke bekken te trekken. Nee echt. En als ik dat gedaan heb, trek ik méér gekke bekken.”
Een bioscoopje pakken doet hij niet. Christian Bale houdt namelijk niet van film.
Van thuis zitten houdt hij ook niet. Al was het maar omdat hij zich geen voorstelling kan maken van de betekenis van het woord ‘thuis’. Wat hij dan wel graag doet? Acteren. Dat doet hij met een toewijding die alom bewondering en respect afdwingt. Hij onderhoudt een merkwaardige relatie met de personages die hij vertolkt en beschouwt ze als ‘kennissen met wie je weleens een avondje naar de kroeg zou willen’. Hij heeft er veel – zo niet alles – voor over om een optimale acteerprestatie neer te zetten. Dus toen hij in American Psycho een ijdele patser moest spelen, werd zijn dagelijkse routine daar volledig op afgestemd en puilde zijn agenda uit van de bezoekjes aan zonnebank, sportschool, kapper, manicure en schoonheidsspecialiste. “Ik heb toen zelfs mijn gebit volledig onder handen laten nemen.”
Zijn rol in Rescue Dawn stelde volslagen andere eisen. Daar was een langdurig verblijf in de jungle van Indochina voor nodig. Bale was daar verstoken van elk comfort en leefde op een dieet dat goeddeels bestond uit rijst en insecten. Hij beschrijft laconiek hoe hij met tegenspeler Steve Zahn langdurig in de modder zat voor een scène die veel tijd vereiste. “Toen we eindelijk klaar waren, zijn we opgestaan en een stukje verderop in de modder gaan zitten. Er was niet veel anders te doen.”
Werk en leven vallen in hoge mate samen bij Bale. Dat moge ook blijken uit zijn antwoord op de vraag hoe de ‘ideale’ acteur eruitziet. “Dat is iemand die geen eigen leven heeft, iemand die alleen maar kan terugvallen op de rollen die hij speelt of gespeeld heeft.”
Als tieneridool is het uiteindelijk niks met hem geworden. Ook al omdat The Newsboys – in weerwil van een reusachtig productiebudget en een legioen figuranten – op een enorme flop uitdraaide (de film zou later een curieuze cultstatus krijgen). Het aantal commerciële zeperds waaraan hij heeft meegedaan, ligt toch al aan de hoge kant. De verwachtingen van Velvet Goldmine (over de glamrock-scene in de jaren zeventig) waren in 1998 zo hooggespannen dat de film alleen maar kon tegenvallen. Captain Corelli’s Mandolin (2001) scoort hoog in de top van erbarmelijke boekverfilmingen, en Shaft (2000) bleek een volslagen overbodige remake. Een all star-cast (inclusief Robin Williams, Patricia Arquette en Gérard Depardieu) kon The Secret Agent (1996) niet redden, en de veronderstelling dat een groot jeugdig publiek warm zou lopen voor het sf-spektakel Reign of Fire (2002) bleek ook een pijnlijke misvatting.
Dat hoort er natuurlijk allemaal bij in een carrière die een kleine veertig films omspant. Bovendien staan er een paar enorme hits tegenover. Alleen al het succes van de twee Batman-films waarin Bale de titelrol vervulde zou meer dan genoeg moeten zijn om een dozijn commerciële bedrijfsongevalletjes weg te poetsen. En als de verwachtingen voor Terminator Salvation blijken te kloppen, kan Bale deze maand nóg een kaskraker aan zijn palmares toevoegen. Hij speelt in dit sf-actiespektakel (de vierde Terminator-film alweer) de hoofdrol als John Connor, een personage dat in vorige films de bescherming genoot van Arnold Schwarzenegger. Connor moet het nu goeddeels in z’n eentje zien te rooien tegenover een overmacht aan moorddadige robots. Helemáál gerust op de goede afloop zijn de producenten nog niet. Gezien het duizelingwekkende budget van 200 miljoen dollar (evenveel als voor Titanic) zal Terminator Salvation tientallen miljoenen bezoekers moeten trekken om uit de kosten te komen.
Bale is op dat terrein wel wat gewend. Op dertienjarige leeftijd kende zijn carrière een vliegende start toen Steven Spielberg hem uit vierduizend hoopvolle kandidaten plukte als hoofdrolspeler in Empire of the Sun. In dit oorlogsdrama zette hij een gedegen acteerprestatie neer als het jochie dat opgroeit in een jappenkamp. Bale herinnert zich vooral zijn onbevangenheid: “Ik was niet geïntimideerd door John Malkovich om de simpele reden dat ik geen benul had wie hij was.”
Christian Charles Philip Bale werd geboren in Wales en groeide op in een hele trits Britse plaatsen. “Toen ik vijftien was, had ik in vijftien verschillende steden gewoond.” Zijn eerste vaardigheden als acteur kwamen naar eigen zeggen voort uit de noodzaak zich zo snel mogelijk aan te passen aan zijn omgeving. “Ik heb me nooit ergens geworteld. Het maakt me geen ene moer uit waar ik woon.”
Uiteindelijk dicteerde zijn werk dat Los Angeles zijn woonplaats werd. Want na zijn ervaringen met Empire of the Sun wist hij zeker dat hij wilde acteren. Vijf jaar later volgde een ander besluit: The Newsboys zou zijn eerste én laatste musical zijn. Eenmaal volwassen viel zijn keuze steeds vaker op donkere en zwartgallige films. Dat culmineerde in zijn rol als de moorddadige narcist Patrick Bateman in American Psycho (2000).
Over die film was nogal wat te doen. Het project dreigde even door Leonardo DiCaprio ‘gekaapt’ te worden. Bale liet zich echter niet opzij zetten. Hij kreeg vervolgens overal te horen dat zijn carrière door die rol geschaad zou worden. “Maar dat sterkte me alleen maar in de overtuiging dat ik het tóch moest doen.” American Psycho heeft er uiteindelijk vooral toe bijgedragen dat hij bekend kwam te staan als een acteur die excelleert in intense, verontrustende en (fysiek) veeleisende rollen. Het soort rollen dat enigszins op gespannen voet staat met sterrendom. In het jargon van Hollywood-executives is de naam Christian Bale eigenlijk niet groot genoeg om een film te ‘openen’. Dat blijkt ook weer in de campagne rond Terminator Salvation, waar zijn naam een ondergeschikte rol speelt.
Hij beweert niet in sterrendom geïnteresseerd te zijn. En waarschijnlijk is dat nog waar ook. Elke acteur of actrice van enige bekendheid laat zich tegenwoordig bijstaan door een legertje agenten, assistenten en publicisten. Bale niet. Die is gewend zo veel mogelijk z’n eigen boontjes te doppen. Veelzeggend is ook dat hij zich lang heeft laten representeren door een obscure agente, die haar stamkroeg in Dublin als kantoor gebruikte en zakelijke besprekingen voerde vanuit een telefooncel.
Dat Bale niet als een ster bekendstaat, komt ook doordat hij zijn grootste acteerprestaties heeft bewaard voor betrekkelijk kleine films. De rauwe thriller Harsh Times bijvoorbeeld: een portret van dolende mannen die halfslachtige pogingen ondernemen hun leven weer op de rails te krijgen. Bale speelt een huiveringwekkende hoofdrol als verknipte oorlogsveteraan. Minstens even intens is zijn rol in The Machinist, waar het titelpersonage door slaapgebrek gaandeweg z’n verstand (en z’n gewicht) dreigt te verliezen. En in dit rijtje mag Rescue Dawn natuurlijk niet ontbreken, over een Amerikaanse piloot die in de Vietnamoorlog in handen van de vijand valt en een helse tocht door de jungle maakt in een poging te ontsnappen. Een aardige illustratie van de inspanningen die Bale bereid was voor deze film te ondergaan, is de scène waarin hij een levende slang verschalkt. Ter voorbereiding had hij de plaatselijke kinderen bestudeerd. “Die zijn heel behendig in het vangen van slangen en eten ze ook graag. Het smaakt een beetje als kip.” Dat hij bij de betreffende scène door die slang in zijn schouder werd gebeten, wuift hij weg. Hij heeft zich voorgenomen niet veel meer te zeggen over de offers die hij voor een goede acteerprestatie wil brengen. Dat leidt maar af. Ten tijde van The Machinist had hij in interviews uitgeweid over de dertig kilo die hij voor die rol was afgevallen. Achteraf had hij daar een beetje spijt van. “Want zulke verhalen gaan een eigen leven leiden. The Machinist werd opeens die-film-waarvoor-die-ene-acteur-zoveel-gewicht-heeft-verloren.”
Zo dwingend en onontkoombaar als hij in ‘kleine’ films kan zijn, zien we hem eigenlijk nooit in blockbusters. Neem de laatste twee Batman-films. Bale heeft daar – technisch gesproken – de hoofdrol. Maar het merkwaardige van Bat- man is dat de show voortdurend door anderen wordt gestolen. Zijn voorgangers (Michael Keaton, George Clooney en Val Kilmer) hebben dat ook ondervonden. De man in het vleermuispak is gastheer op een gekostumeerd bal waar anderen de aandacht trekken. Daar komt bij dat een masker dat tweederde van het gezicht bedekt, de expressieve mogelijkheden nogal kortwiekt.
De acteur die zo’n verpletterend sterke rol neerzet in Rescue Dawn (wereldwijde opbrengst: 7 miljoen dollar) komt nauwelijks uit de verf in The Dark Knight (opbrengst: 1000 miljoen dollar). Onbetwiste ster van The Dark Knight is wijlen Heath Ledger. Zijn vertolking van The Joker leverde hem (postuum) zelfs een Oscar op.
Zou het Bale dwarszitten? Hij lijkt de laatste tijd niet zo lekker in z’n vel te zitten. Vorig jaar werd hij na de Londense première van The Dark Knight van mishandeling beschuldigd door zijn moeder (!) en zuster, die aangifte deden bij de politie (Bale ontkent de aantijgingen). Een paar maanden later sloegen de stoppen opnieuw door toen hij op de set van Terminator Salvation volledig door het lint ging. Aanleiding was een cameraman die zijn concentratie had verstoord. Vervelend voor Bale is dat die (minutenlange) tirade vol krachttermen en hysterische aantijgingen integraal op het internet terecht kwam en daar een enorme hit werd. Gevolg: een stortvloed aan parodieën en imitaties. Op YouTube doet menigeen pogingen de uitbarsting (“You fucking amateur! You don’t fucking understand what it’s like working with actors!”) woord voor woord te herhalen in al dan niet komisch bedoelde filmpjes.
Werd de druk hem te veel? Of was hij ‘in character’ gebleven? Zijn personage in Terminator Salvation is een getergd type. En bij Bale is de scheidslijn tussen acteur en personage nogal vaag.
Inmiddels heeft hij omstandig zijn excuses aangeboden. Bij die gelegenheid verklaarde hij moeite te hebben met de massale aandacht van de media. “I’m an actor. I don’t quite know how to handle the movie star thing.”
Dat een acteur van zijn statuur momenteel vooral bekend is door één schuimbekkende woedeaanval is zuur. Maar daar komt hij wel weer bovenop. Hij heeft immers al heel wat typeringen overleefd. Op zijn dertiende was hij ‘de door Spielberg verkozene’. Op zijn achttiende was hij een ‘mislukt tieneridool’. Op z’n 26ste was hij de beruchte psychopaat Patrick Bateman. Op z’n dertigste was hij ‘de man die dertig kilo afviel’. Daar kan zo’n incident nog wel bij. Of zoals Bale in Terminator Salvation (in een vette knipoog naar eerdere episodes) zegt: “I’ll be back.”
De citaten zijn afkomstig uit de bladen Premiere, Movieline en The Guardian, de internetsite ‘Christian Bale: an unofficial appreciation’ en een eigen interview uit 2000.
