Ontdek je plekje

Zo nu en dan duiken ze op in bladen als het National Geographic Magazine: imposante foto’s van de seizoensmigratie van dieren, gemaakt vanuit de lucht en toch haarscherp, zodat je een zee van zebra’s ziet en toch de unieke streepjescode van elk dier kunt herkennen. Op dezelfde manier brengt de Italiaanse fotograaf Massimo Vitali de zomerse trek van de mens naar de natuur in beeld. Op wolkenloze dagen bouwt hij in de branding of aan de oever van een meer een metershoog schavot voor zijn kolossale camera, wacht af tot het landschap zich heeft gevuld met recreanten en drukt dan af. Zo ontstaan fascinerende afbeeldingen van mensenmassa’s, die bij nadere bestudering blijken te bestaan uit portretten van eenlingen of gezinnetjes die allemaal opgaan in hun eigen bezigheden, of in een zalig nietsdoen.

Dat maakt de strandfoto’s van Vitali tot een ideaal onderwerp voor een zomerexpositie, zoals die nu te zien is in museum Foam. Dwaal door de zalen en je ziet tot bizarre proporties opgeblazen ansichtkaarten. Maar bekijk je ze van dichtbij, dan blijken het kaleidoscopische verzamelingen te zijn van persoonlijke verhalen.

Die combinatie van een haast wetenschappelijke distantie en het scherpe oog van de fijnschilder was voor Vitali een logische stap in zijn loopbaan. Begonnen als nieuwsfotograaf keerde Vitali (Como, 1944) zich in de jaren tachtig af van de journalistiek, omdat hij vond dat hij door met zijn camera van het ene incident naar het andere incident te hollen niet in staat was de essentie van de werkelijkheid vast te leggen. Hij ging werken in de droomwereld van film en reclame, totdat de politieke ontwikkelingen in Italië, waar media-tycoon Berlusconi in 1994 voor het eerst aan de macht kwam, hem met een schok uit zijn sluimering wekten. Verbijsterd dat zijn landgenoten zo massaal op deze charlatan hadden kunnen stemmen, besloot hij op zoek te gaan naar de Italiaanse ziel, en meende die te kunnen vinden op de plaatsen waar mensen hun vertier zoeken.

Dat bracht hem naar de randen van het land. Aanvankelijk posteerde hij zich met zijn camera bij voorkeur op stranden aan snelwegen of onder de rook van fabriekscomplexen. Zo wilde hij de kunstmatige verhouding tussen de moderne mens en de natuur benadrukken. Tegenwoordig laat hij de opzichtige lelijkheid in het decor meestal achterwege en concentreert hij zich op het contrast tussen idyllische waterpartijen en de vertwijfeld naar verpozing zoekende mens – niet noodzakelijkerwijs meer een Italiaan. Magistraal is de foto van Russische badgasten die in een met bloemen omzoomd chloorbad tegen elkaar aan klotsen als koikarpers in de vijver van een tuincentrum.

Ook heeft Vitali zijn werkterrein uitgebreid naar discotheken en dancefeesten, waar het niet meer gaat om de illusie van rust en stilte, maar om explosies van geluid die juist in kuddeverband worden ondergaan. Toch vallen ook de mensenmassa’s op deze foto’s, onder meer genomen op het strand van Bloemendaal, uiteen in individuen met ieder hun eigen emoties, variërend van pure extase tot extreme verveling.

Wat het werk van Vitali onderscheidt van dat van veel andere fotografen die de recreërende mens als onderwerp hebben, zoals de Brit Martin Parr, is dat hij geen karikaturen laat zien, maar de toeschouwer het oordeel laat. In interviews heeft hij weleens gezegd dat hij zichzelf ziet als een documentalist die de werkelijkheid wil boekstaven in beelden waarmee de historici van de toekomst onze tijd kunnen reconstrueren. Kijk dan, is zijn boodschap aan onze nazaten, zo waren wij.

Massimo Vitali. Foam, Amsterdam.

Tot en met 9 september.