Spring naar de content

The West is the best

Deze zomer is het twintig jaar geleden dat Francis Fukuyama zijn essay The End of History? publiceerde. Het was een briljant staaltje timing. Achteraf gezien lag het voor de hand dat een Amerikaanse denker de liberale democratie tot winnaar van de geschiedenis zou uitroepen, tot het systeem waarin vrije mensen hun ambities het best konden realiseren. Maar op het moment dat Fukuyama dit schreef, stond de Berlijnse Muur nog overeind, had het communistische bewind in Peking met geweld de studentendemonstraties op het Plein van de Hemelse Vrede onderdrukt, en was het onvoorstelbaar dat de Sovjetleiders zonder slag of stoot in hun nederlaag zouden berusten. En nog steeds willen velen er niet aan. Fukuyama is verweten de wegbereider te zijn geweest voor een misplaatst westers superioriteitsgevoel, dat na 11/9 en de ineenstorting van Wall Street zijn trekken thuis heeft gekregen.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Redactie

Twintig jaar later is er nog maar weinig van het westerse zelfvertrouwen over. De ernstigste economische recessie sinds de Tweede Wereldoorlog stemt tot nederigheid en overal klinkt zelfbeklag. Economen en bankiers vragen zich af wat ze fout hebben gedaan, en in het Witte Huis zit nu een gekleurde president die zich in Caïro en Moskou (waar semi-dictators regeren) verontschuldigt voor de Amerikaanse arrogantie uit het verleden. De Amerikaanse ‘neocons’ – tot wie Fukuyama ook behoorde, al nam hij afstand van de inval in Irak – krijgen de schuld van de overmoed om overal in de wereld westerse modellen te willen opleggen, ook in failed states waar dat niet kan, zoals Afghanistan. En de toekomst is aan China en de rest van Azië, waar meer dynamiek zit en veel meer mensen wonen. Over Europa wordt slechts meewarig gesproken, zelfs door Amerikanen, die vaststellen dat de crisis bij ons nog harder toeslaat dan bij henzelf.

We moeten zulke profetieën niet te serieus nemen. In de jaren tachtig was de toekomst aan Japan en kon iedereen het schudden die de slag in halfgeleiders had gemist. Tegenwoordig horen we niets meer over robots en microchips, en geldt het nog steeds rijke en stabiele Japan als probleemgeval dat het meest gebukt gaat onder de vergrijzing (die het miljardenvolk van China nog te wachten staat). Duitsland zou na de eenwording dominant worden in Europa. Dat is erg meegevallen, mede doordat de voormalige DDR een grotere blok aan het been bleek dan verwacht. Europa zou een eigen weg gaan, omdat de Russische dreiging was weggevallen en de afhankelijkheid van Amerika zou verminderen. In werkelijkheid kreeg Oost-Europa aansluiting bij de NAVO en schroefden de West-Europese landen hun defensie-inspanningen terug. Nederland is nu militair een van de actiefste bondgenoten van Amerika, en schuwt ook operaties in het hoogste geweldsspectrum niet. Wie had dat durven denken na de ‘hollanditis’ en alle avonturen van Dutchbat in Srebrenica?


Als wij Nederlanders onszelf al verbazen, moeten we niet gek opkijken als het elders ook anders loopt dan gedacht. In 2003 gold Amerika als hypermacht, nu zou de Amerikaanse suprematie ineens voorbij zijn. De invasie in Irak wordt als fiasco beschouwd, maar is het niet veel knapper dat Washington een zeker geachte nederlaag alsnog wist af te wenden? Mij lijkt dat de Amerikanen in Irak tegen de klippen op van hun fouten leerden, terwijl de Britten er met hun koloniale expertise weinig hebben klaargespeeld. Verdient het Amerikaanse geloof in eigen kunnen dan niet het voordeel van de twijfel? Toen het overzichtelijke blokstelsel tussen Oost en West was ingestort, meende ook ik dat Europa een periode van chaos en instabiliteit te wachten stond. We zouden nog heimwee krijgen naar de Koude Oorlog. Maar afgezien van Joegoslavië (geen lid van het Warschaupact) is de ontmanteling van het Sovjetcommunisme veel voorspoediger en ordelijker verlopen dan in 1989 door machtspolitieke experts werd verwacht. Vrijheid en democratie kunnen boosaardige krachten losmaken, maar dragen als het vuil is uitgefilterd meer bij tot stabiele verhoudingen dan dictatuur en onderdrukking.

Ik vind dat het betoog van Fukuyama twintig jaar na dato nog steeds staat als een huis. Het is ook niet zo dat het Westen zich toen triomfantelijk heeft gedragen. De Oost-Europeanen, de Polen en de DDR-burgers voorop, dwongen zelf aansluiting bij het Westen af. Het Westen is niet vrij van intellectuele arrogantie, maar die zie ik eerder bij Barack Obama, die zichzelf als lichtend pad van hope and change presenteert, de wereld morele traktaten voorhoudt, en ook nog nederig zegt te willen luisteren. Daarmee vergeleken getuigde het the West is the best van Fukuyama, ook een Amerikaan met een andere (Aziatische) huidskleur, van bescheiden realiteitszin.

Onderwerpen