Goed burgerschap
Afgelopen weekend bleef ik bij de lokale zender AT5 even hangen bij een komische buurtruzie die zich in de Jordaan afspeelde. De ene actiegroep was onder het motto ‘tegen de verhuftering’ bezig handtekeningen te verzamelen om een eind te maken aan de overlast van buitencafés: mensen die op terrasjes drinken en roken. De tegenstanders die alles wilden houden zoals het is, spraken zich uit ‘tegen de betuttelende vertrutting’. De respectieve strijdkreten laten zien hoe gepolariseerd het debat over omgangsvormen inmiddels is geworden. Als een burger met een biertje en een sigaret op een terras recreëert, valt hij kennelijk al in de categorie ‘hufters’. Als een andere burger om twaalf uur ‘s nachts rust in de straat wil omdat-ie morgen weer vroeg op moet, is hij een betuttelaar die de medemens geen pleziertje gunt. Allebei zijn ze hoe dan ook egoïsten in elkaars ogen.
Met omgangsvormen heeft dit conflict niets te maken. In wezen is het een schaarsteprobleem, waarbij perfect legitieme belangen van beide partijen met elkaar botsen wegens gebrek aan ruimte. De cafégangers worden door een combinatie van rookverbod en mooi weer naar buiten gedreven, alwaar ze de openbare ruimte vullen met hun aanwezigheid, wat er weer toe leidt dat de buren uit hun slaap worden gehouden.
Het is vreemd om dit soort schaarsteproblematiek (inherent aan volheid, drukte en de grote stad) te kwalificeren als een omgangskwestie, waarin mensen zich meer of minder verantwoordelijk, oftewel goed of fout kunnen gedragen. Toch is dit precies waar de overheid mee bezig is. Minister Guusje ter Horst heeft een tijdje geleden de brochure Verantwoordelijk burgerschap gepubliceerd met een oproep voor een brede maatschappelijke discussie over hoe we hier in Nederland met elkaar om moeten gaan. De bedoeling is om toe te werken naar een ‘Handvest burgerschap’ met aanbevelingen voor goed gedrag. Er is ook een internetsite, waar men kan discussiëren over zaken als respect, sociale samenhang, inzet voor de samenleving, aandacht voor de buren enzovoort.
Al die aandachtsgebieden, te beginnen met het bijna inhoudsloze begrip ‘respect’, zijn zulke evidente dooddoeners dat er niets te discussiëren valt. Het is nogal vanzelfsprekend dat je je bekommert om je familie en vrienden, dat je op prettige groetbasis verkeert met de buren die je van gezicht kent, dat je elkaar sowieso niet het leven zuur maakt en dat je beleefd blijft in de omgang met vreemden.
Er bestaat niemand in Nederland (en ook niet in de rest van de wereld) voor wie deze aanbevelingen eyeopeners zijn het zijn eenvoudig de natuurlijke omgangsregels van de homo sapiens. Wat in het geheel niet betekent dat iedereen zich altijd hieraan houdt. Vaak hebben mensen andere belangen, die botsen met elementaire omgangregels. Iemand die haast heeft, gaat dan bijvoorbeeld voordringen in de winkel. Niet netjes, maar in het licht van de panoramische mogelijkheden die mensen ter beschikking staan om elkaar te hinderen toch een geringe overtreding. Geen enkel Handvest Burgerschap zal ooit een einde kunnen maken aan etiquetteschendingen.
Het is zonder enige twijfel beter als mensen prettig met elkaar omgaan dan als ze elkaar dwarszitten. Maar tussen een prettige en een vijandige omgang ligt een uitgestrekt gebied van legitieme ongeïnteresseerdheid en onbetrokkenheid. Het is de burger toegestaan om zich niet met de buren te bemoeien, de gordijnen dicht te houden en niet aan buurtbarbecues deel te nemen. Het is misschien onverstandig en ongezellig om je welbewust te isoleren, maar hij mag het doen. De burger hoeft geen buren te groeten als hij daar geen zin in heeft. Hij hoeft zich niet te verdiepen in andere culturen. Hij hoeft zich niet betrokken te voelen bij onbekenden. Hij hoeft ook geen vrijwilligerswerk te doen. Hij hoeft zich niet in te zetten voor het algemeen belang. Hij hoeft geen lid te zijn van een politieke partij of zich op de hoogte te houden van het nieuws. Hij hoeft niet mee te doen aan iftar-maaltijden en ook geen Sinterklaas te vieren.
Het enige wat de burger wel moet doen, is zich houden aan de wet, waarvan opstelling en handhaving door het collectief van burgers is gedelegeerd aan de overheid. Een prudente overheid heeft de handen meer dan vol aan deze taken. Hoe burgers verder met elkaar omgaan, kunnen ze heel goed zelf uitmaken.
