De U-bochtconstructie
Dijkgraaf: Blijboom?
Blijboom: Jo?
Dijkgraaf: Huh?
Blijboom: Moien!
Dijkgraaf: Ik weet niet wat je gedronken hebt, maar je brabbelt nonsens. Net nu ik je wilde vragen of je deze rubriek ditmaal in je eentje zou willen maken.
Blijboom: Wann ech gelift!
Dijkgraaf: Gelift??
Blijboom: Dat is Lëtzebuergesch, ofwel Luxemburgs voor ‘alstublieft’. Het zit namelijk zo: ik wil van dit blad een succes maken en dus had ik gedacht aan de zogeheten U-bochtconstructie.
Dijkgraaf: De U-bochtconstructie?
Blijboom: Alles kwam ineens weer terug, vori- ge week, tijdens de herdenking van twintig jaar commerciële televisie in Nederland. Hoe RTL Veronique de Nederlandse wetgeving omzeilde door z’n programma’s vanuit Luxemburg terug te koppen. De U-bochtconstructie heette dat toen. En hoe ze verplicht waren om, als Luxemburgse zendgemachtigde, dagelijks het briljante actualiteitenprogramma Hei Elei Kuk Elei uit te zenden. Maar uit die flauwekul is wel het kerngezonde en zeer florerende RTL 4 ontstaan. Dus nu had ik gedacht om hier en daar wat op Luxemburg gerichte teksten in HP/De Tijd te stoppen. Wie weet worden wij dan de RTL van de tijdschriftentak van de dode-bomenindustrie!
Dijkgraaf: Met je beeldspraak is nog altijd niets mis, maar ik ben blij dat je niet op onze marketingafdeling werkt. Ik twijfel er nu ernstig aan of ik deze pagina wel bij je moet achterlaten.
Blijboom: Ga gerust de hort op! Ik ga om te beginnen wel iets vertellen over die prachtige Luxemburgse taal.
Dijkgraaf: Ik…
Blijboom: Lëtzebuergesch gëtt zu Lëtzebuerg geschwat, mee och…
Dijkgraaf: Och, och…
Blijboom: …nach an de Grenzregioune vu sengen Nopeschlänner: an Däitschland an der Géigend ëm Béibreg an am Museldall ronderëm Tréier, an der Belsch an der Provënz Lëtzebuerg, an der Géigend vun Arel, an a Frankräich an enger Partie vu Loutrengen. Wat ee méi a Richtung Oste geet, wat dat, wat geschwat gëtt, ëmmer méi an déi aner muselfränkesch Dialekter iwwergeet. Mat…
Dijkgraaf: Dat zijn wij ja, mat. Schaakmat!
Blijboom: …vill guddem Wëll kann een och nach d’USA dobäizielen, wou d’Kandskanner vun deene Lëtzebuerger, déi am 19. Joerhonnert dohinner ausgewandert waren, nach vereenzelt Lëtzebuergesch schwätze kënnen. Geleeëntlech gëtt nach ëmmer dat, wat a Siwebiergen/Transsylvanien geschwat gëtt oder gouf, wéinst engem Glach mam Lëtzebuergeschen dozougezielt, och wann sech dat scho laang als wëssenschaftlech net haltbar erwisen huet. An der Belsch an a Frankräich gouf Lëtzebuergesch allerdéngs laang Zäit nom Zweete Weltkrich net geléiert, sou datt et virun allem eeler Generatioune sinn, déi et nach schwätzen. Doduerch, datt et fir déi vill Frontalieren um Lëtzebuerger Aarbechtsmaart nëtzlech ass, gëtt et awer ërem, zum Beispill an Owescoursen, geléiert.
Dijkgraaf: Dat was het?
Blijboom: Et gi…
Dijkgraaf: O nee!
Blijboom: …verschidden Dialektforme vum Lëtzebuergeschen: Areler, Eechternoacher, Kliärrwer, Minetter, Miseler, Stater, Veiner, Weelzer, asw. Fréier gouf et esouguer vun Duerf zu Duerf Differenzen bei verschiddene Wierder, oder et koum zu am Rescht vum Land onbekannte Wierder, z.B. al Rëmelenger Wierder ewéi Klëppchen oder Schëntercher. Déi nnerscheeder sinn an historesche Sproochatlante genee beschriwwe ginn. Duerch d’Mobilitéit vun de Leit an och duerch déi geschwate Medien, Radio an Tëlevisioun, verlafe sech dës nnerscheeder awer ëmmer méi, respektiv tendéieren zu enger Zort ‘Standardlëtzebuergesch’, an der Linguistik Koiné genannt, hin.
Dijkgraaf: Kreun…
Blijboom: Et gi verschidden Dialektforme…
Dijkgraaf: Dat had je al gezegd!
Blijboom: Sorry. No enger Rei vun Uleef gouf 1975 eng eenheetlech Orthographie duerch e ministeriellen Arrté agefouert. 1999 goufen dës Regele per groussherzoglecht Reglement liicht verännert. Dës offiziell Orthographie gëtt an de Schoulen net enseignéiert, wat dozou féiert, datt ënnerschiedlech, individuell Orthographie-Varianten an der Praxis koexistéieren. Zanter 2006 gëtt et e Spellchecker deen ënnert enger fräier Lizenz steet an dorop ausgeluecht ass, mat de gängegen Open-Source-Programmer ze fonctionnéieren: OpenOffice, Mozilla Thunderbird, asw. Dësen Utilitär ënnert dem Numm www.spellchecker.lu gëtt regelméisseg weiderentwéckelt.
Dijkgraaf telefonisch, tegen de uitgever: Wat kost het om deze week alle pagina’s 60 uit het blad te scheuren?
