‘Koning Willem IV treedt aan in 2013’
Bij het minste gerucht zit Oranjeminnend Nederland al op het puntje van de stoel: gaat de troonopvolging nu echt plaatsvinden? Oranjedeskundigen Michiel Zonnevylle. Dorine Hermans en Jan Kikkert blikken vooruit naar hoe het zal zijn als prins Willem-Alexander koning is. Een rondetafelgesprek over rampen, koppigheid en feesten aan het hof.
Wanneer kan het Nederlandse volk zich volgens jullie verheugen op een abdicatie ten gunste van Willem-Alexander?
Dorine Hermans: “Ik denk dat 2013 hét jaar wordt. Dan bestaat onze monarchie precies tweehonderd jaar, Beatrix wordt dan vijfenzeventig en er komen drie biografieën uit, van Willem I, II en III.”
Michiel Zonnevylle: “Volgend jaar zijn de verkiezingen. De kabinetsformatie zou weleens anders kunnen gaan lopen dan we gewend zijn, dat zal in ieder geval afgewacht worden. 2013 is inderdaad een goede optie. Ik weet dat de koningin met haar omgeving heeft afgesproken dat ze niet – zoals haar moeder – vier maanden van tevoren zal mededelen dat ze ermee stopt. De draaiboeken zijn er, maar in de huidige maatschappij is de organisatie iets ingewikkelder geworden. Een aankondiging zal ze zeker driekwart jaar vooraf doen.”
Jan Kikkert: “Ik acht het zelfs niet onwaarschijnlijk dat Beatrix gewoon doet alsof haar neus bloedt en nog tien jaar aanblijft. Maar vóór de verkiezingen van volgend jaar zal het zeker niet gebeuren. Willem-Alexander heeft voor zover mij bekend nooit veel belangstelling getoond voor de vaderlandse politiek. Daar zal hij toch iets van moeten doorvorsen, wil hij een kabinetsformateur kunnen aanwijzen. Ik ga ervan uit dat de PVV met meer dan dertig zetels uit de bus komt maar dat niemand met die partij wil samenwerken. Er wordt extra veel verlangd van degene die het kabinet zal moeten samenstellen. Ik heb het idee dat Beatrix dat niet aan haar zoon durft over te laten.”
Prins Willem-Alexander heeft aangegeven dat hij zal regeren als koning Willem IV…
Kikkert: “Ik zou willen adviseren: word geen koning Willem IV.”
Pardon?
Kikkert: “Hij zou een andere naam moeten aannemen. Willem-Alexander I bijvoorbeeld. De naam Willem is toch een beetje besmet. Willem I was een minder grote boef dan Willem II en die weer minder dan Willem III. Maar het waren wel allemaal boeven.”
Hermans: “‘Boeven’ vind ik geen terechte kwalificatie. Ze hebben absoluut dingen fout gedaan, maar ik weet niet of dat door slechtheid kwam of gewoon door koppigheid en het gevoel dat zij de baas waren en niemand anders.”
Kikkert: “Laat ik hen dan schavuiten noemen. Ik doel op de seksuele uitspattingen van zowel Willem II als Willem III. Willem I valt hier een beetje buiten, want die had slechts twee buitenechtelijke kinderen. Verder denk ik aan de financiële kant van vooral Willem I. Hij stak geld in allerlei ondernemingen en als die succesvol waren, streek hij zijn aandeel op. Als het fout liep, liet hij de staat ervoor opdraaien. Op die manier kun je altijd wel rijk worden.”
Zonnevylle: “Maar in die tijd was de staatskas bijna gelijk aan de persoonlijke kas van de koning. Het waren in die tijd persoonlijke monarchieën, dus om hem een boef te noemen, gaat ver.”
Hermans: “Het waren wel een beetje brekebenen, vooral Willem II en III. De hele Mozambique-affaire zie ik ook wel als een brekebeenactie van Willem-Alexander. Vooral de mannen bij de Oranjes hebben toch altijd veel daadkracht gehad. Zeker in de negentiende eeuw waren het echt baasjes. Die konden er absoluut niet tegen als ze iets niet mochten. Daar verzetten ze zich tegen.”
Na haar kroning ontwikkelde Beatrix een regeerstijl die werd gezien als stijlvol, zakelijk en voor die tijd modern. Wat kunnen we verwachten van de stijl van koning Willem IV?
Kikkert: “Die zal niet erg van die van zijn moeder afwijken. Hij heeft zelf weleens gezegd dat hij meer naar zijn grootmoeder neigt. Maar als ik hem zo bezig zie, krijg ik de indruk dat er nog weinig ontwikkeling in hem zit, qua stijl. Hij roept vaak maar wat. Ik ben er voorlopig niet zo optimistisch over.”
Zonnevylle: “Diplomatiek is hij juist zeer bij de tijd. Wat nationale kennis betreft ga ik ervan uit dat hij regelmatig bij de Raad van State aanwezig is, en ook anderszins met allerlei mensen uit bestuurlijk Nederland praat. Hij is goed op de hoogte. Of hij daarmee de vaardigheden heeft om in het begin ook adviezen op waarde te schatten, kan ik niet beoordelen. Maar die kans moet hij krijgen, iedereen moet leren. De basis is zeker aanwezig.”
Hermans: “Ik denk dat hij enorm veel vaardigheden in huis heeft. Vooral op sociaal gebied is hij sterk. Hij kan goed mensen voor zich winnen. Er wordt altijd gezegd dat Máxima hem daarin glorieus overklast. Ik betwijfel dat. Hij kan met mensen uit alle lagen van de bevolking overweg, als hij daar zin in heeft. Juliana had die eigenschap ook, en dat heeft haar erg populair gemaakt.”
Kikkert: “Ik hoorde een belangrijk tussenzinnetje: ‘als hij daar zin in heeft’.”
Hermans: “Ja, want hij heeft natuurlijk ook iets heel koppigs. Wat dat betreft lijkt hij een beetje op zijn betovergrootvader Willem I. Ook een erg koppige man.”
Zonnevylle: “Die heb ik helaas nooit gekend. In zo’n functie is het heel belangrijk dat je goede oppositie in eigen huis hebt. Dat geldt op lokaal niveau ook voor een wethouder of burgemeester. Je moet mensen om je heen hebben die vragen waarom je iets wilt doen en of dat wel verstandig is. Goede adviseurs zijn vreselijk belangrijk. Niet om die klakkeloos te volgen maar om jou wakker te houden. Dat gun ik iedereen in dat soort posities. In die zin is het goed als Den Haag het stimuleert dat hij als koning omringd wordt door mensen die de Nederlandse samenleving goed kennen.”
Hermans: “Maar de vraag is of hij daarnaar wil luisteren als hij straks koning is. Ook rond Mozambique waren er zoveel raadgevers die zeiden: doe dat nou niet. Heeft hij niet naar geluisterd.”
Het Oranjehof heeft al tweehonderd jaar de naam het soberste van Europa te zijn. Hoe zal dat straks zijn als Willem-Alexander koning is?
Hermans: “Hij is sowieso meer een jetsetfiguur dan alle anderen in zijn familie. Behalve Bernhard, maar die was geen koning. Willem-Alexander wil ontzettend graag hard racen, op alle gebieden. Schaatsen, rennen, vliegen. Hij heeft op zijn veertigste verjaardag aan vrienden een speedboot gevraagd en gekregen. Dan heeft hij met Máxima ook nog een soort superster aan zijn zijde, die bovendien katholiek en erg uitbundig is.”
Zonnevylle: “Ik denk dat er ook iets anders speelt waar het Koninklijk Huis slachtoffer van is. Als burgers willen we glamour zien. We zitten elke dag voor RTL Boulevard naar dat shownieuws te kijken, alle bladen staan vol met BN’ers. Zelfs serieuze kranten wijden er rubrieken aan. Dat is een beetje de tijd van nu. Daar moet je mee oppassen als koningshuis. Ik geloof niet dat we straks een paleis krijgen waar veel hofbals en feesten worden gegeven. Het zal allemaal op Nederlandse schaal blijven. Wat ook meespeelt, is dat Willem-Alexander veel in het buitenland is voor het IOC of zijn functies voor de VN. Dan wordt hij met de groten der aarde gefotografeerd en dat leidt ook tot een jetsetimago. Dus wat is dan jetset?”
Hermans: “Dat je je ook tussen de popsterren begeeft. Hij is bijvoorbeeld goed bevriend met René Froger.”
Zonnevylle: “Maar dat kan dus, zolang het op Nederlandse schaal blijft. Ik zou het helemaal niet erg vinden als er zo nu en dan een feestje wordt gegeven. Beatrix en Claus organiseerden ook paleisconcerten.”
Hermans: “Maar zij heeft een meer koninklijke smaak. Ed van Thijn vertelde eens over een keer dat Willem-Alexander op bezoek was in Amsterdam. Hij kreeg toen een abonnement voor het Concertgebouw aangeboden. De kroonprins zou daarop hebben gevraagd of er geen leukere dingen te doen waren…”
Kikkert: “Ik heb ook weleens de indruk dat Willem-Alexander geniet van de lusten van het toekomstige koningschap, maar niet altijd bereid is om de lasten daarvan te dragen.”
Zonnevylle: “Dat is een verhaal dat je vaker hoort, typisch weer iets van horen zeggen. Ik pleit ervoor om ook de reguliere agenda meer openbaar te maken. Die verplichtingen van het Koninklijk Huis, dus ook van Willem-Alexander en Máxima, worden nu niet bekendgemaakt. Dat gebrek aan openheid leidt dan bij sommigen weer tot speculaties, terwijl je hiermee zou kunnen laten zien hoe hard er door het koningshuis gewerkt wordt.”
Verwachten jullie dat er iets zal veranderen aan de officiële taken van onze nieuwe monarch? Is onder koning Willem IV een ceremoniële monarchie naar Zweeds voorbeeld denkbaar?
Hermans: “Er wordt de hele tijd geroepen om ceremonieel koningschap. Dat is al zo vanaf Willem-Alexanders achttiende. Het grootste deel van het publiek wil een monarchie, maar dan wel een ceremoniële. Willem-Alexander wil dat niet. Het zou dus een afgang voor hem zijn als dat officieel wordt veranderd. Ik denk dat hem dat bespaard zal blijven, omdat een afgang niet goed is voor de monarchie. Intussen hoeft de politiek hem achter de schermen niet zo serieus te nemen. Een staatshoofd kan eigenlijk niet zoveel misdoen. Het maakt weinig uit of je een onervaren of een luie koning hebt. Als je te maken hebt met iemand zoals Beatrix, die gedreven is en er graag iets van wil maken, kan dat iets toevoegen aan de politiek. Maar als Willem dat niet doet, is het ook niet erg.”
Zonnevylle: “We hebben een heel democratische constitutie. Daar zal niets aan veranderen, want dan moet je ten eerste de grondwet wijzigen. En de vraag is of dat moet. Ik las in het blad Vorsten over ceremonieel koningschap, dat in Zweden de koning voorzitter is van de defensiecommissie. We weten in Nederland dus helemaal niet goed wat zo’n ceremonieel koningschap inhoudt. Ik moet er niet aan denken dat de leden van ons koningshuis dat soort politieke functies zouden hebben. Dat maakt ze kwetsbaar en dat moet je niet willen. In Zweden woont de koning soms ook de ministerraad bij. Ik wil onze koning helemaal niet bij die partijpolitiek hebben. In Zweden is de kroon als symbool in wezen kwetsbaarder dan hier.”
Dus als alles gewoon blijft zoals het is, kan er weinig verkeerd gaan met Willem-Alexander als koning?
Kikkert: “Mocht het al niet goed gaan, dan zal dat komen door invloeden van binnenuit, zoals familieruzies. Als hij net zo koppig is als zijn moeder en zijn oma, kan dat tot wrijvingen en conflicten leiden. Het is maar helemaal de vraag in hoeverre men dat achter gesloten deuren weet te houden. De vraag is op zich niet te beantwoorden, zeker niet door mij als historicus.”
Hermans: “Ik heb onderhand het gevoel dat de Oranjes zich alles kunnen permitteren. Er zijn al zoveel toestanden in de familie geweest die allemaal ruimschoots zijn overwonnen. Je kunt reservekoningin worden terwijl je innig bevriend bent geweest met een moordenaar, je kunt er twee buitenechtelijke kinderen op na houden zonder in grote problemen te komen. Er zijn zoveel dingen gebeurd en de Oranjes slaan zich overal met verve doorheen.”
Zonnevylle: “Paul Schnabel heeft eens gezegd dat we ons er allemaal zo in herkennen. In Nederland werd nog nooit zoveel gescheiden en hebben we ook de nodige familieruzies. Ook daarin herkennen we dat de Oranjes eigenlijk ook een gewone familie vormen. Het zijn geen mensen van een andere planeet, maar wel met een bijzondere functie.”
Hermans: “Het klinkt nogal wrang, maar het zou erg fijn voor koning Willem IV zijn als er wat rampen zouden gebeuren. Dat is altijd goed geweest voor het Koninklijk Huis. Bij het tonen van slechts een greintje normaal menselijk medeleven gaat iedereen plat van adoratie. Willem III was bijvoorbeeld ook dolblij dat er in 1861 een watersnoodramp plaatsvond. Hij werd toen als de grote held gezien.”
Kikkert: “Boze tongen beweren dat de dijken toen zelfs met opzet slecht onderhouden werden, zodat het de koning in staat stelde om zijn medeleven te tonen.”
Zonnevylle en Hermans: “Dat gaat wel heel ver!”
Kikkert: “Het blijven boze tongen.”
Zonnevylle: “Maar het geeft wel aan wat de kracht is van de monarchie. Op dat soort momenten is er een symbool nodig om die collectieve schrik en verdriet te helpen verwerken. Bij de rampen in Enschede en de Bijlmer was iedereen onder de indruk van de koningin toen ze mensen tegen zich aan liet huilen.”
Hermans: “Ik denk dat Willem-Alexander in zo’n situatie zelfs nog beter uit de verf zal komen dan zijn moeder.”
Zonnevylle: “Verder is het politieke landschap nu meer versplinterd dan ooit. Ook lokaal komen er allerlei nieuwe partijen bij. Dan zie je toch dat we allemaal een vorm van vastigheid zoeken. Politiek gezien hebben wij geen systeem dat na de verkiezingen een meerderheid oplevert, zoals in Amerika of Engeland. Dan is er behoefte aan een monarch die voor velen een symbool kan zijn, zonder direct aan het politieke spel deel te nemen. Die rol zal Willem-Alexander meer dan zijn voorgangers op zich kunnen nemen.”
De monarchie is de laatste generaties altijd een vrouwenzaak geweest. Nu komt er weer een man op de troon. Zal dat nog iets uit-maken?
Kikkert: “Dat is opeens een heel schokkend verschil. Ik denk dat een mannelijk staatshoofd in de pers harder zal worden aangepakt dan een vrouwelijk staatshoofd.”
Zonnevylle: “En dat is het trieste. Dan krijg je het tegenovergestelde effect van waar altijd in het blad Opzij voor wordt gewaarschuwd: als vrouw in de politiek word je erop aangesproken dat je er zo charmant uitziet. Maar wat ik nou zo leuk vind, is dat we straks bij werkbezoeken niet een situatie krijgen waarin de koning naar de dijken gaat kijken en zijn vrouw weer uitsluitend ziekenhuizen bezoekt. Máxima zal, naast het mede zorgen voor het gezin, echt een werkende vrouw blijven. Dat hoort bij deze tijd. Ook in het Koninklijk Huis krijgen we nu verhoudingen zoals je die nu in een normaal gezin hebt.”
Hermans: “Het is ook wel leuk dat we weer een koning èn een koningin krijgen. Kinderen hebben nooit goed begrepen hoe het nou zit: een koningin en een prins- gemaal? Nu wordt het allemaal weer duidelijk en simpel.”
Zonnevylle: “Ik denk dat het in het buitenland als fantastisch ervaren wordt dat de koningin straks niet alleen ziekenhuizen bezoekt, maar op congressen ook over microkredieten gaat praten. Het is een groot verschil met andere koningshuizen in Europa dat onze kroonprins en zijn vrouw echt wat presteren en worden gevraagd voor internationale functies. Dat kan straks nog heel bijzonder worden.”
Jan Kikkert (1930) is historicus. Hij schreef talloze boeken over de Oranjes, waaronder biografieën over Willem I, Willem II, Willem III, Wilhelmina, Juliana, Beatrix en Willem-Alexander. In een postuum in de Volkskrant gepubliceerd interview noemde prins Bern-hard hem een ‘nephistoricus’ omdat Kikkert onjuiste informatie over hem zou hebben gebruikt.
Michiel Zonnevylle (1950) is voorzitter van de Bond van Oranjeverenigingen en sinds zestien jaar burgemeester van de gemeente Leiderdorp. Uit naam van de Oranjegezinde verenigingen zei hij afgelopen oktober openlijk dat hij vond dat prins Willem-Alexander zich moest terugtrekken uit diens omstreden vastgoedproject in Mozambique.
Dorine Hermans (1959) is publiciste en historica. Ze schreef verschillende boeken over het Koninklijk Huis, waaronder een biografie van Pieter van Vollenhoven. Samen met Daniela Hooghiemstra schreef ze Voor de troon wordt men niet ongestraft geboren. Dit boek diende als basis voor de dramaserie De Troon, die vanaf maart door de AVRO wordt uitgezonden.
