Een misleidend rapport
Jarenlang is er aangedrongen op een onder- zoek naar de Nederlandse rol in de Irakoorlog, maar een serieuze bespreking van het rapport-Davids heb ik ook na drie weken in onze kwaliteitspers nog niet gelezen. Wel was er een dag na de presentatie bijna een kabinetscrisis over ‘de beeldvorming’ rond het rapport, en Willibrord Davids liet via NRC Handelsblad weten de eerste reactie van Jan Peter Balkenende ‘niet zuiver’ te hebben gevonden. Blijkbaar draait de interesse voor het rapport alleen om de vraag of de premier erdoor wordt beschadigd. De commissie werkte daar zelf aan mee door als eerste conclusie te stellen dat het beter was geweest als dit onderzoek eerder was verricht. Een onnodige sneer naar Balkenende, die buiten het werkterrein van de commissie valt.
Op de conclusies is veel meer aan te merken. Die zijn stelliger dan de bevindingen van het op zichzelf degelijke (en weinig opzienbarende) rapport toelaten, en dekken de lading niet. Vreemd vind ik dat de kabinetsverklaring van 18 maart 2003, toen de invasie op beginnen stond, de conclusies niet heeft gehaald. Balkenende zei toen dat het kabinet, gesteld voor de keuze tussen enerzijds Saddam Hoessein en anderzijds George W. Bush en Tony Blair, zonder aarzelen voor de laatsten koos. Was dat soms verkeerd? Ik dacht het niet. Nederland zit in geopolitieke kwesties van oudsher op de Atlantische lijn, en daarbij past het om als het er echt om spant zonder voorbehoud achter de voornaamste bondgenoten te gaan staan. Dat is geen automatische reflex of tunnelvisie, maar consistent en berekenbaar gedrag. Niets mis mee, omdat op dat moment de invasie als onafwendbaar vaststond, de critici er niets meer tegen konden doen, en Nederland gebaat was bij een snelle afloop. Nederland deed militair niet eens mee aan de inval (de commissie-Davids heeft daarvoor geen bewijs gevonden), dus waar praten we over? Alle indianenverhalen als zou Nederland ‘de oorlog in zijn gerommeld’ zouden nu weerlegd moeten zijn.
Dat is echter niet de indruk die is blijven hangen. Alle aandacht ging uit naar het ontbreken van een adequaat volkenrechtelijk mandaat, terwijl Balkenende steeds volhield dat er een ‘sluitende juridische grondslag’ voor de invasie was. Daar moest hij zeven jaar na dato van terugkomen, maar feit is dat hierover steeds verschillende opvattingen hebben bestaan, en dat het eenkennig is om de legitimiteit van de invasie louter aan juristen over te laten, alsof er geen strategische overwegingen zijn en het volkenrecht zaligmakend is. Commissielid Nico Schrijver meende al op 8 november 2002, nog voor wapeninspecteur Hans Blix zijn bevindingen in Irak had kunnen doen, dat de toen unaniem aanvaarde resolutie 1441 niet in militaire actie tegen Saddam voorzag. Hij had geen onderzoek nodig, wat niet verwonderlijk is, want het PvdA-lid Schrijver schreef samen met partijgenoot Bart Tromp (een Bush-hater) al voor de inval artikelen waarin de onrechtmatigheid van de plannen werd benadrukt.
Nochtans kan de PvdA aan dit rapport geen gelijk ontlenen. Zoveel verschil was er niet met het CDA. Wouter Bos wilde geweld tegen Saddam in laatste instantie evenmin uitsluiten.
Ondergesneeuwd is de tweede conclusie van het rapport: behalve GroenLinks en de SP hebben alle partijen, óók PvdA en D66, het Brits-Amerikaanse militaire optreden tegen Irak tussen 1991 en 2001 gesteund, ook als dat niet was goedgekeurd door de Veiligheidsraad. Dat Balkenende door het stof is gegaan voor de spin van de PvdA, is leuk voor de PvdA, die dankzij het slechte geheugen van de media de publicitaire buit al binnen heeft, maar dit kan nog als boemerang gaan werken. Bedenk ook dat aan de Kosovo-oorlog, waaraan Nederland onder Wim Kok als premier wel militair mee deed, helemaal geen VN-mandaat voorafging. Met de Serviërs had Den Haag na Srebrenica nog een appeltje te schillen.
Helemaal fout zit de commissie-Davids met haar conclusie dat Nederland vanwege de steun voor de Amerikaans-Britse positie niet als bemiddelaar kon optreden tussen het Verenigd Koninkrijk enerzijds en Frankrijk en Duitsland anderzijds. De Nederlandse diplomatie heeft wel degelijk tot het laatst toe actief geprobeerd om Franse en Duitse steun voor de Britse en Amerikaanse positie te verwerven (wat de kans op een VN-mandaat voor militaire actie zou hebben vergroot). Dat Jaap de Hoop Scheffer later NAVO-chef kon worden, laat zien dat de Nederlandse opstelling rond ‘Irak’ aan beide zijden van de Atlantische Oceaan genade kon vinden. Wat wil je als Den Haag nog meer?
Kan een rapport dat zo misleidend is, voor de oordeelsvorming ‘leidend’ zijn? In politiek Den Haag wel, daar moeten ze verder. Maar voor historici kan het rapport-Davids nooit het laatste woord zijn.
