Pas op! Beveiliging op eigen risico
Waar de politie bezuinigt en zich terugtrekt uit de openbare ruimte, springen particuliere beveiligers in het gat. Maar wie zijn deze hoeders van uw en onze veiligheid, die met elkaar concurreren in een schimmige, snel veranderende markt? ‘Je werkt in dit vak met één been in het ziekenhuis, met het andere in de gevangenis.’
Dat de communicatie tussen politie en particuliere beveiliging niet altijd optimaal verloopt, blijkt uit het COT-rapport over de strandrellen in Hoek van Holland, dat vorig jaar december verscheen. Politie en het beveiligingsbedrijf, International Security Agency (ISA), zijn het om te beginnen oneens over het aantal bezoekers bij het strandfeest Sunset Grooves bij Hoek van Holland op 23 augustus 2009, dat zo tragisch eindigde in massaal geweld en de dood van een jongen, neergeschoten door in het nauw gedreven undercoveragenten. Volgens de politie waren er dertigduizend bezoekers; ISA houdt het op achttienduizend. In het veiligheidsplan was uitgegaan van vijftienduizend bezoekers, op basis waarvan ISA 54 beveiligers had ingeroosterd – een verhouding van 1 op 278 bezoekers. Volgens ISA is dit een gangbare verhouding voor evenementen met een laag risico. Een dag voor het feest kreeg de organisatie te horen dat er hooligans zouden komen, waarop er nog vier beveiligers werden toegevoegd. “De politie had toegezegd dat zij de hooligans voor het terrein al zouden tegenhouden. Het is niet onze taak om hooligans buiten te houden, maar om het festival veilig te laten verlopen en bezoekers te beveiligen. En dat hebben we gedaan,” zegt ISA-woordvoerder Hans Holtman.
Het COT – het in Nederland toonaangevende instituut voor veiligheids- en crisismanagement – concludeert in zijn rapport over de werkzaamheden van ISA anders. Het beveiligingsbedrijf zou ‘onvoldoende in staat zijn geweest zich te houden aan de gemaakte afspraken’, ‘heeft ten onrechte nagelaten het aantal bezoekers te tellen’ en bleek ‘niet in staat additionele capaciteit voor de particuliere beveiliging te realiseren ondanks de informatie over de komst van hooligans’. Holtman blijft volhouden dat ISA wel degelijk het afgesproken werk heeft uitgevoerd en dat de undercoveragenten zich zonder overleg met ISA op het terrein hadden begeven: “Was de politie de afspraken met ISA nagekomen, dan had de calamiteit zich niet hoeven voordoen, althans niet in deze betreurenswaardige vorm.” Het beveiligingsbedrijf is ‘not amused’ over het COT-rapport, en overweegt een contra-expertise.
Holtman, 32 jaar in het vak, zegt: “Als mensen willen rellen, dan lukt dat ook. Dat betekent dat wij op gezette tijden stevig moeten optreden om het voor de rest van de bezoekers aangenaam te houden. Wij beveiligen al jaren grote evenementen, zoals de TT Assen met meer dan 100.000 bezoekers. Daar kan het tussen bezoekers ook weleens uit de hand lopen. Jarenlang gaat het wel goed – het is belangrijk om dat te benadrukken. Sunset Grooves was een incident, een uitzonderlijk incident. Als het goed gaat hoor je niets, maar als het misgaat… Je werkt in dit vak met één been in het ziekenhuis, met het andere in de gevangenis. Of je krijgt de klappen, of je moet ze geven. Mensen zoeken de grenzen op, en als beveiliger sta je vaak in je hemd. Ik zeg niet dat beveiligers bewapend moeten worden, maar er zit nog heel veel ruimte tussen niets en een vuurwapen. Handboeien, bijvoorbeeld.” Holtman is ervan overtuigd dat de beveiliging een volwaardige plaats kan innemen naast de politie. “Maar de maatschappij verhardt,” zegt hij. “
‘Beveiliging’ hebben we zo langzamerhand overal. Op stations, in stadions, in overheids- en bedrijfsgebouwen, op industrieterreinen, bij evenementen, op luchthavens, in scholen, bij waardetransporten, op straat in achterstandswijken, in uitgaanscafés en winkels. De hoofdverantwoordelijke voor het bewaken van ‘uw en onze’ veiligheid en eigendommen is de politie. Vaak is dat ook de uitvoerende instantie. Demonstraties worden bijvoorbeeld begeleid door de politie; de beveiliging van Schiphol, het Koninklijk Huis en De Nederlandsche Bank is in handen van de Koninklijke Marechaussee. Maar steeds vaker werken politie en particuliere beveiligingsbedrijven samen, zoals bij grote evenementen en voetbalwedstrijden. En nu de politie, worstelend met bezuinigingen en personeelsgebrek, minder ‘blauw’ in de openbare ruimte kan laten circuleren, en de roep om veiligheid alleen maar toeneemt, wordt beveiliging steeds vaker uitgevoerd door particuliere beveiligingsorganisaties als ISA. De politie geeft hiervoor de vergunningen uit en moet, als uitvoerder van de Wet Particuliere Beveiligingsorganisaties en Recherchebureaus (WPBR), de bedrijven in deze sector ook controleren.
De beveiligingsbranche groeit hard. Zo hard, dat het precieze aantal werkzame bedrijven zich niet exact laat tellen, aldus de Inspectie voor Openbare Orde en Veiligheid (Inspectie OOV). Er zijn een paar grote, gerenommeerde en gecertificeerde organisaties, die driekwart van de markt in handen hebben. En er zijn een heleboel kleine bedrijven met een vaak minder duidelijke status. Uit die hoek komen stelselmatig verhalen over actieve en passieve samenwerking met criminelen, over agressie, frustratie en laksheid, en over onbekwaam personeel. Locaties die door de beveiligers worden doorgespeeld aan criminelen, portiers die bezoekers van horecagelegenheden het ziekenhuis inslaan, beveiligers die dronken naar hun werk gaan of bewakers die asielzoekers mishandelen – het zijn terugkerende voorbeelden.
Als aspirant-beveiliger mag je een jaar lang zonder opleiding werken, om aan het einde van het jaarcontract te worden vervangen door een nieuwe lichting. De doorstroom in de branche is groot, terwijl vacatures niet te vullen zijn. Het zijn niet alleen personeelsleden die over de schreef gaan, ook de top van menig beveiligingsbedrijf loopt de kantjes eraf. Uit de in 2008 en 2009 uitgevoerde Projectrapportage Beveiligingsbedrijven door de Arbeidsinspectie, blijkt dat meer dan de helft van de beveiligingsbedrijven de Arbeidsomstandighedenwet en Arbeidstijdenwet overtreedt. De Stichting Sociaal Fonds Particuliere Beveiliging (SFPB) zette, naar aanleiding van eerdere overtredingen, in 2008 zelfs een apart controleorgaan op om beveiligingsbedrijven beter te controleren op het naleven van de cao. Ook vakbond FNV heeft moeten constateren dat er in de branche bedrijven op de rand van het acceptabele balanceren.
In juni vorig jaar kwam de Inspectie OOV met een rapport waaruit blijkt dat de politie en de Koninklijke Marechaussee onvoldoende toezicht houden op particuliere beveiligingsorganisaties. Ze kunnen de groei van de beveiligingsbedrijven niet bijhouden, waarvan er vele actief zijn zónder vergunning. Pikant genoeg voegde de branchevereniging van particuliere beveiligingsorganisaties (VPB) daar nog enkele alarmerende aandachtspunten aan toe. De VPB weerspreekt namelijk dat het preventieve toezicht – vergunningen, toestemmingen, afgifte legitimatiebewijzen – goed is geregeld, zoals in het rapport vermeld staat. Er zouden 958 spookvergunningen circuleren, waarvan onduidelijk is of daar bedrijfsmatige activiteiten achter zitten.
“Ik verwacht dat er binnen enkele jaren meer beveiligers op straat rondlopen dan politieagenten,” zegt een zorgelijke Ronald van Steden, onderzoeker bij politie- en veiligheidstudies aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Zo gek is die verwachting niet. Minister Ter Horst (Binnenlandse Zaken) kwam eind vorig jaar met de politie overeen dat er de komende jaren 190 miljoen euro op jaarbasis wordt bezuinigd. En misschien wordt het nog wel meer, als het kabinet komende lente haar extra bezuinigingsplannen in verband met de economische crisis bekendmaakt. Steeds meer gemeenten kiezen voor het inzetten van particuliere beveiligers in wijken waar het mis dreigt te gaan of al uit de hand loopt, of ze overwegen dat. Van Steden maakt zich zorgen over de manier waarop de particuliere beveiliging stilletjes de taak van de politie lijkt over te nemen. De toenemende privatisering van toezicht ziet hij als een gevaar voor de legitimiteit van veiligheid: “Het zijn commerciële bedrijven die veiligheid verkopen, en voor die bedrijven is marktwerking nu eenmaal een bepalende kracht. Als we veiligheid zo belangrijk vinden, waarom investeren we er dan niet meer in?”
Het punt, zegt Van Steden, is dat lokale overheden juist niet gewend zijn om te betalen voor beveiliging – die lag vroeger vanzelfsprekend in handen van de politie. Ze zien het als een sluitpost op de begroting, en willen graag voor een dubbeltje op de eerste rang zitten. De goedkoopste en niet de best gekwalificeerde aanbieder krijgt dan vaak de opdracht. Dat holt uiteindelijk de kwaliteit en professionaliteit van de beveiligingsbedrijven uit.
Ook de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) is huiverig voor de toekomst, zegt woordvoerder Asha Khoenkhoen: “Het zijn noodgrepen, lokale oplossingen om de veiligheid van de burger per direct te kunnen verzekeren. Het ‘probleem’ is dan nog steeds niet opgelost.” Khoenkhoen ziet de inzet van particuliere organisaties niet als een goed alternatief voor de politie: “Particuliere beveiligers lopen weliswaar in uniform, maar het zijn geen politiemensen. De opleidingen en bevoegdheden zijn niet hetzelfde en er zijn vaak meerdere beveiligers nodig om één politieagent te vervangen. De kosten rijzen de pan uit.”
En dan constateert onderzoeker Van Steden nog dat de lokale initiatieven geen enkele samenhang vertonen: “Er is geen overzicht van hoeveel geld er naar al die projecten gaat, wie die projecten aansturen, en welke beveiligingsorganisaties worden ingehuurd. Elke gemeente is bezig met z’n eigen oplossingen. De resultaten zijn onbekend, en ondertussen gaat iedereen gewoon door.” In Amsterdam alleen al zijn tientallen bedrijven, met en zonder vergunningen, actief in ‘beveiliging van de buurt’-projecten.
Is het dan allemaal bar en boos in de beveiliging? Mario Hegger herkent dat beeld helemaal niet. De politieman annex buurtregisseur, werkzaam in Amsterdam-Noord, coördineert het pilotproject ‘Pak het aan, mijn buurt beter’. Daarin werken politie en particulier beveiligingsbedrijf ISA volgens hem goed samen. En de kosten vallen juist wel mee: “Voor twee beveiligers die elk veertig uur in de week werken, zijn wij 120.000 euro kwijt op jaarbasis. Bij ziekte en vakantie zorgt ISA voor vervanging, en ook voor de planning en verdere administratieve afhandelingen zijn zij verantwoordelijk. Dat zijn voor ons grote voordelen. We kunnen de inzet afbouwen of opschalen op momenten dat wij denken dat dat nodig is. We hoeven dus niet volcontinu meerdere fte’s te betalen die ik niet altijd nodig heb. En ze zijn goedkoper dan politieagenten.”
Harco (28) en Erwin (20) lopen door de Van der Pekstraat in Amsterdam-Noord. Het stadsdeel heeft de particuliere beveiligers ingehuurd om in de Van der Pekbuurt vooral de jongerenoverlast aan te pakken. Als onderdeel van het BuurtVeiligheidsTeam lopen de jongemannen, gewapend met mobiele telefoon, pen en notitieboekje, in hun uniform van zwarte broek en lichtblauwe polo door de wijk. Voorheen werd die geteisterd door armoede, criminaliteit en onrust.
Mario Hegger: “Zij zijn onze ogen en oren. Vijf dagen in de week fietsen en lopen ze door de wijk, spreken ze mensen aan en noteren ze overtredingen. Het gaat niet alleen om de jongeren, maar ook om het signaleren van verkeerd aangeboden afval, te hard rijden en andere vormen van overlast.” Anders dan de toezichthouders in andere stadsdelen worden de particuliere beveiligers hier in Noord net als politieagenten gescreend en specifiek getraind door de politie om dit werk te kunnen doen. ‘Pak het aan, mijn buurt beter’ is een pilot die straks landelijk toegepast moet kunnen worden. “We werken zeer nauw samen met de politie, leveren elke dag een rapportage in, krijgen aan het begin van onze dienst een briefing en kennen de dossiers van de criminele jeugd,” zegt Harco.
De eerste maanden liepen de ISA-beveiligers met kogelwerende vesten rond. In de Van der Pekbuurt is een criminele jongerenbende actief, de J.P. Thijssepleingroep, die steek- en vuurwapens niet schuwt. Nu, na anderhalf jaar intensief contact met die jongeren, zijn de vesten niet meer nodig. Harco ziet veel verbeteringen: “Aanvankelijk was het allemaal nog wat vreemd, en vooral de bewoners moesten wennen aan die twee nieuwe uniformen in hun wijk. Ook de jongeren op straat moesten ons eerst niet. Nu weten ze dat we voorlopig niet weggaan, en het is ook belangrijk dat ze ons aan kunnen spreken. Ze zien ons zes tot acht keer per dag langskomen. Het aantal aangiften is gestegen.”
Beide beveiligers zouden wel graag handboeien en een wapenstok tot hun beschikking hebben. Erwin: “Hoewel we hier in de wijk heel korte lijnen hebben met de politie en ze binnen enkele minuten ter plaatse zijn, is het soms gewoon nodig om de situatie beter te controleren. Een tijdje terug liepen we op het Waterlandplein, en daar hebben we met z’n tweeën vijftig minuten boven op een agressieve man moeten zitten omdat de politie gewoon niet sneller kwam. Op zo’n moment heb ik liever passende middelen om de situatie voor iedereen aangenamer te laten verlopen.”
Particuliere beveiligers hebben minder bevoegdheden dan de politie. Of liever gezegd: ze hebben géén bevoegdheden. Net als u en ik of elke burger mogen zij een burgerarrest uitvoeren, om dan 112 te bellen en de aangehouden persoon over te dragen aan de politie. In onze wetgeving is vastgelegd dat de politie het monopolie op geweld heeft. BOA’s, bijzondere opsporingsbeambten, mogen boetes uitschrijven maar geen geweld gebruiken. De beveiligers in de Van der Pekbuurt ervaren echter wel dat de buurtbewoners van hen verwachten dat ze ingrijpen als er iets gebeurt.
Harco en Erwin zijn tot nu toe erg tevreden met de resultaten van hun werk: “We ervaren een zeer nauwe band met de politie, voelen ons een verlengstuk van het korps; dat is nodig om binnen dit systeem goed te functioneren. De straten zijn schoon, mensen krijgen de juiste hulpverlening, de jongeren kunnen terecht bij een buurthuis en de betrokkenheid van de burgers is toegenomen. Zo kan het dus ook.”
De particuliere beveiligingsbranche is de afgelopen dertig jaar in omvang verdrievoudigd. Er werken ongeveer 30.000 mensen: 23.000 mannen en 7000 vrouwen (ter vergelijking: bij de politie werken 53.000 mensen). De omzet van de branche was in 2008 ruim 1,4 miljard euro (tien procent meer dan in 2007). In deze groeimarkt hebben de internationale giganten Trigion, Securitas en Group4Securicor bij elkaar een aandeel van ongeveer 75 procent. Daarnaast zijn er nog enkele honderden kleinere bedrijven actief.
