Sex, drugs & vodou
Afrikaanse drugsdealers die bij een politie-inval in de Amsterdamse Bijlmer van het balkon springen. Een megaproces waarbij Afrikaanse mensenhandelaren terechtstaan, maar de jonge slachtoffers niet willen praten. Wie daar niets van begrijpt, moet zich in vodou verdiepen.
Sunny zit op een grote leren bank in een kleine flat ergens in de Bijlmer. Hij kijkt naar buiten. Op de achtergrond horen we een cd van Fela Kuti, zijn grote idool. Met de hand onder de kin staart hij naar de flat aan de overkant. De jongens die maanden geleden van een andere flat hier vlakbij sprongen, kende hij niet. Niettemin is de wereld van de illegale Afrikanen erg klein. Ze ontmoeten elkaar op feesten of tijdens kerkdiensten, meestal gewoon bij iemand thuis. Maar voor Sunny is het allemaal bijna voorbij. Hij is moe en wil niet langer vluchten en zwoegen. De koffers voor zijn terugkeer naar Afrika zijn al gepakt.
Bijna twintig jaar heeft hij in Europa gewoond. Genegeerd door de blanken, illegaal levend, hier en daar een onderbetaald fabrieksbaantje en altijd krom liggend om wat geld naar zijn familie te kunnen sturen. De droom om met veel geld huiswaarts te keren, is allang vervlogen. Waarschijnlijk nemen ze het hem niet eens in dank af en zelfs kwalijk dat hij niet met een grote zak geld terugkeert naar zijn geboorteland. Destijds sprokkelde zijn familie al het kapitaal bij elkaar om hem te laten vertrekken. De druk op de Afrikanen hier om voor de familie thuis te zorgen, is immens.
Als illegaal word je bijna de criminaliteit in gedwongen, zegt Sunny. Zwartwerken kan tegenwoordig bijna niet meer en wat je eventueel verdient, ben je meteen kwijt aan huur en eten. Je bent niet alleen bang om berooid naar huis te worden gestuurd en je familie onder ogen te komen, je bent minstens zo bang voor de politie in je eigen vaderland, waar die zelf de grootste criminelen zijn. Dus dat die van cokehandel verdachte jongens van het balkon sprongen, snapt hij wel. Zoals veel West-Afrikanen hadden ze hun heil gezocht bij vodou, de West-Afrikaanse godsdienst waarvan de goden en geesten je bescherming kunnen bieden in netelige situaties en bij ons wellicht beter bekend als voodoo. Zoals wanneer je van de negende verdieping naar beneden moet springen en heelhuids terecht wilt komen. Alleen was dat niet wat er gebeurde.
Nadat de politie de woning was binnen gevallen, probeerden de vier drugsdealers via de balkons te vluchten. Drie van hen waagden een sprong: twee van de vijfde en één van de negende etage. Eén man bekocht zijn sprong met de dood; de anderen raakten zwaargewond.
Achter elke crimineel schuilt een verhaal, en zo ook in het geval van deze West-Afrikanen. Daarvoor moeten we naar Nigeria, een land waar fantastische muziek gemaakt wordt en heel veel aardige mensen wonen. Maar ook een land dat bol staat van corruptie, fraude en geweld en waar je als modale burger alles uit de kast moet trekken om te overleven.
Midden jaren zeventig werd Nigeria beschouwd als het Manhattan van Afrika, omdat het door de vondst van olie een enorme rijkdom opbouwde. Van de belangrijkste exporteur van landbouwproducten werd Nigeria in korte tijd een oliestaat. Maar de oliecrisis in de jaren tachtig bracht de ommekeer: de economie stortte in en de sociale ongelijkheid groeide. Vanwege de verwaarloosde landbouw kon de bevolking zich niet meer redden. Sociale controle en familiebanden maakten aanvankelijk nog dat de criminaliteit beperkt bleef, maar binnen enkele jaren sloeg dat om. De individuele corruptie van de (nog steeds) rijke elite dwong ondernemers en vervolgens ook burgers deel te nemen aan het gecorrumpeerde systeem. Criminaliteit nam steeds grotere en extremere vormen aan. Aanvankelijk verkasten veel Nigerianen, vooral de beter opgeleide, naar het buitenland om aan dat systeem te ontkomen. Je vindt Nigerianen inmiddels overal: van de Verenigde Staten tot Brazilië, van China tot Italië tot Nederland, meer in het bijzonder: Amsterdam Zuidoost. Alleen, door de beperkte mogelijkheden om zonder geldige papieren geld te verdienen, de hoge kosten en de hooggespannen verwachtingen van het thuisfront, is diezelfde criminaliteit die je probeerde te ontvluchten al snel een van de weinige mogelijkheden om het hoofd boven water te houden. In die sfeer van geweld, verraad, corruptie en verbroken sociale banden is vodou het laatste beetje zekerheid dat je zelf in de hand hebt.
Hier in Nederland zijn vodoupriesters niet eenvoudig te vinden, en wie zich hier als zodanig aanbiedt, is vaak een ordinaire charlatan. Voor het echte werk moet je in Afrika zelf zijn. Sunny ging in zijn tijd in Nederland een paar keer op en neer naar Nigeria om er zijn eigen bescherming te regelen. Eén keer omdat hij ziek werd en zeker wist dat iemand een vloek over hem had uitgesproken, en een andere keer omdat hij geen papieren kreeg. Ook zijn alcoholprobleem heeft hij met dank aan de Vodoun, de goden, kunnen bestrijden – hij drinkt nu geen druppel meer.
“In onze cultuur is het gewoon om naar de vodoupriester te gaan met een vraag, een verzoek om een zalfje, een poeder of een ceremonie. Bij alles wat niet goed gaat of waarvan je wilt dat het beter gaat, ga je naar een priester. Voor het ene ga je naar de ene priester en voor het andere naar de ander. Daarnaast kun je in Nigeria ook naar de kerk of de moskee, als je dat wilt.”
Sunny praat er vrij gemakkelijk over, maar ook in Nigeria is een bezoek aan de vodoupriester geen alledaagse bezigheid. Veel Afrikanen zijn angstig voor de macht van de goden en door gebrek aan kennis wordt die angst alleen maar gevoed. Sunny: “Wij geloven in de kracht van de Vodoun. Zelfs als zo’n jongen van het balkon springt en dood neervalt, dan blijft dat geloof in die Vodoun bestaan. Er is vast iets misgegaan toen hij voor zijn bescherming heeft gezorgd. Misschien een onkundige priester, een vloek die over hem is uitgesproken of dat hij zelf iets heeft gedaan waardoor de Vodou hem niet meer wilde of kón beschermen.”
Voor elk ongemak en elke vraag is er een oplossing. Alleen, de oplossing kan complex zijn. Stel, je wilt een bestaande vloek opheffen. Dan kan het zo zijn dat de vloek zo zwaar is dat je naar de priester moet die de vloek heeft opgelegd. Alleen hij kan die dan opheffen door de Vodou af te kopen en hem over te halen je niet meer lastig te vallen. Als jouw vijand een contract met de Vodou heeft gesloten om het jou moeilijk te maken, dan zul je de Vodou in kwestie meer moeten bieden dan jouw vijand. Marktwerking.
Twintig jaar geleden werden de eerste groepen van smokkelende Ghanezen en Nigerianen waargenomen. Volgens het rapport Opsporing verzocht uit 1993, waarin de georganiseerde misdaad in Nederland staat beschreven, zouden de omvang en de macht van deze groepen overdreven worden. Het zou maar gaan om kleine groepjes smokkelaars die in Zuidoost-Azië heroïne aankopen en cocaïne in Zuid-Amerika. Volgens het rapport waren die groepen ‘niet erg hecht en zijn zij onvoldoende maatschappelijk geïntegreerd om de mogelijkheden voor smokkel in Nederland ten volle uit te buiten’. Inmiddels is de realiteit een stuk grimmiger. De groepen zijn uitgedijd en de West-Afrikanen hebben zich vermengd met Antillianen en Surinamers. Door het wereldwijde netwerk van vooral de Nigerianen is de afzetmarkt gigantisch. Amsterdam Zuidoost is een belangrijke hub in dat netwerk. Een concentratie Ghanezen en Nigerianen, vlak bij Schiphol en de internationale havens van Rotterdam en Amsterdam.
Veel illegalen zijn uiteindelijk al dan niet bewust onderdeel in de smokkelketen. De ad hoc samengestelde netwerken zorgen voor vervoer van Nigeria naar Nederland en zo verder Europa in. Juist omdat de samenstelling van deze ketens steeds wisselt, kunnen politie en justitie nauwelijks grip krijgen op deze vorm van criminaliteit.
Om in dit soort situaties te overleven laten mensen als Sunny voor veel geld met poeders, drankjes, amuletten en spreuken gelardeerde ceremonies uitvoeren. Die moeten zorgen dat een vijand uitgeschakeld wordt, de douane de geslikte bolletjes niet zal opmerken, de reis zonder problemen verloopt of dat de politie in Amsterdam het appartement waar gedeald wordt, altijd voorbij zal lopen. Wat ons misschien bizar in de oren klinkt, is een eeuwenoud, alledaags gebruik.
In een grote rechtszaak die onlangs voorkwam in Zwolle, staan elf mensen terecht die verdacht worden van betrokkenheid bij mensenhandel van zeker 140 minderjarige Nigeriaanse meisjes. In het internationale onderzoek, dat in 2007 de naam Koolvis kreeg, zijn 25 aanhoudingen verricht in Europa, Afrika en Amerika. Slachtoffers hebben verklaard dat zij geronseld zijn voor werk in Europa, maar uiteindelijk hier in de prostitutie belandden. Nederland is als doorvoerhaven gebruikt vanwege het ama-systeem dat alleenstaande minderjarige asielzoekers opvangt in open asielcentra. Van daaruit worden zij opgehaald om in landen als Spanje, Italië en Portugal aan het werk te worden gezet door een Nigeriaanse madam.
De kosten voor de overtocht en het verzorgen van onderdak en werk lopen op tot 60.000 euro per meisje. Om er zeker van te zijn dat zij niet wegloopt of naar de politie gaat, laten de daders het slachtoffer een contract sluiten met de Vodoun. Tijdens een ceremonie worden haren, bloed en nagels van het slachtoffer verwerkt in een pakketje dat staat voor het ondertekende contract. Uit angst voor de Vodoun zal het meisje dat contract niet verbreken en ook niet durven te getuigen voor de rechter.
Ook al zijn de Vodoun onderdeel van het dagelijks leven van West-Afrikanen, velen van hen weten er zelf het fijne niet van. Door het achterhouden van kennis en verhalen over wat er ooit met anderen gebeurd is die tegen de Vodoun ingingen of zich niet hielden aan contracten, wordt de angst in stand gehouden en gevoed. Vooral jonge meisjes raken geïntimideerd door die verhalen.
“Je wordt ermee geboren,” zegt Sunny. “Overal om je heen en bij elke belangrijke gebeurtenis in de familie zijn de Vodoun erbij, in vol ornaat. Het zijn bondgenoten en tegelijkertijd je ergste vijanden, maar ze zijn er en je hebt ze te respecteren.” Sunny staat even op om een nieuwe cd op te zetten en blijft vervolgens even staan: “Dat die meisjes naar de vodoupriester zijn gegaan om een contract te bezegelen, is niet gangbaar. Maar omdat het om zulke grote bedragen ging en die meisjes niet beter wisten, hebben ze hun ziel aan de duivel verkocht. Want ze weten niet eens wat 30 of 60.000 euro is of waar ze precies voor betalen. Hier werken ze zich kapot, wel of niet wetende dat ze in de prostitutie terechtkomen, en dragen ze alles af aan de madam.”
Sunny kijkt nog steeds naar buiten, naar het troosteloze weer en de kleurloze flat aan de overkant. Even bewegen zijn lippen en lijkt hij mee te zingen met de muziek. Het is een spreuk die hij leerde van zijn oom, een vodoupriester, om hem te beschermen tegen boze tongen. De reis die hij gaat maken is niet zonder gevaren, en niet zonder gevolgen. Sunny moet zijn bescherming nog regelen.
Steeds vaker duiken er gevallen op van allerhande misdrijven, gepleegd door syndicaten afkomstig uit Nigeria of andere West-Afrikaanse landen. Die bendes hebben inmiddels een officiële naam: West-Afrikaanse criminele netwerken (WACN). Politie en justitie stuiten steeds vaker op dit soort ad hoc samengestelde groepjes die zich in de Bijlmer bijvoorbeeld bezighouden met de cocaïnehandel. Justitie doet ook verwoede pogingen internationale netwerken van mensenhandel en vrouwenhandel in het bijzonder op te rollen – zie de zaak-Koolvis. Ook de 419-fraude, waarbij mensen via e-mails door middel van mooie verhalen worden opgelicht, krijgt steeds meer aandacht van politie en justitie. Het zijn vooral Nigerianen die dit soort fraude proberen te plegen.
De Vodoun in West-Afrika leven onder de mensen, krijgen kinderen en sterven – net als mensen. Toch hebben ze de macht over natuurlijke fenomenen zoals ziekten, flora en fauna, rivieren en stenen. Bij ziekte of tegenslag, bij grote gebeurtenissen en andere bijzonderheden, worden de Vodoun benaderd voor bescherming of hulp. Ook de voorouders worden aangeroepen wanneer de familie of een familielid dat nodig heeft. In grote compounds leven verschillende generaties in lemen hutten waar altijd wel enkele kinderen, moeders en mannen een band met de bewoners van de andere wereld hebben en ingewijd zijn. Familieleden met een afwijking, een psychische ziekte of een langdurige fysieke aandoening worden door de priesters in hun familie vaak geholpen om hun leven te wijden aan de Vodoun. Langs die weg worden ze niet langer als ziek beschouwd, maar als bijzonder en krijgen ze status en macht. De Vodoun zijn niet alleen een bron van angst, maar hebben ook een volwaardige sociale functie binnen de familiale gemeenschappen.
