Kiezen tussen Paars+, Grijs II en de Baskische Optie

En zo blijft er weinig keuze meer over voor Uri Rosenthal, de door de VVD aangewezen informateur. Na het klappen van de informatie voor een VVD/PVV/CDA-kabinet is hij terug bij af. Hij heeft de keuze tussen Apart (VVD/PvdA/D66/Groenlinks, ook wel bekend als PaarsPlus), Grijs (VVD/PvdA/CDA) of – heel exotisch – de ‘ Baskische coalitie’  van rood, wit en groen  (PvdA/CDA/SP/Groenlinks). Een fikse puzzel.   Vooralsnog kiest de VVD uiteraard het liefst voor de Grijze coalitie.

 “Dat is geen optie.” Dat zei PvdA-leider Job Cohen vlak na de verkiezingen van 9 juni over een nationale coalitie van VVD/PvdA/CDA. Voor een PvdA’ er is dat logisch: de linksige PvdA zou ingesloten worden, overvleugeld zijn door twee rechtse partijen, de VVD en het CDA. Daar zit Cohen niet echt op te wachten.

Voor Mark Rutte, partijleider van de VVD, geldt omgekeerd hetzelfde in een PaarsPlus-combinatie: de rechtse VVD zou in een kabinet overvleugeld worden door drie progressieve partijen, te weten D66, Groenlinks en natuurlijk de PvdA — al is D66 eerder rechts dan links waar het op sociaal-economische kwesties aankomt.

Daar komt nog bij dat ook een combinatie van VVD, PvdA, Groenlinks en D66 op dit moment niet kan rekenen op een meerderheid in de Eerste Kamer. Dat is een serieus probleem, want zo een kabinet zou dan afhankelijk zijn van de nukken van een paar oppositiepartijen in de Senaat.

De laatste, meest exotische combinatie is die van PvdA, SP, CDA en Groenlinks, de zogenaamde ‘Baskische Optie’, naar de kleuren van de Baskische vlag. Er zijn dromers ter linkerzijde die zo’n coalitie zeer zien zitten, maar het CDA zal nooit instemmen met een coalitie met de in haaar ogen ‘ultralinkse’  Socialistische Partij.

En toch valt er voor iedere coalitie wel iets te zeggen.

GRIJS De meest realistische want a-politieke optie lijkt toch die van VVD, PvdA en CDA. Ja, de PvdA zou door twee rechtse partijen ingeklemd worden maar dat kan ruimschoots worden gecompenseerd door het premierschap aan PvdA-leider Cohen te laten. Een VVD’ er zou dan op de belangrijke post Financiën komen, een CDA’er op de evenzo belangrijke post Sociale Zaken (Piet Hein Donner kan dan blijven zitten), en VVD-leider Mark Rutte blijft fractievoorzitter in de Tweede Kamer. De PvdA zou dan wel zoiets als de verkorting van de WW en de flexibilisering van het ontslagrecht moeten pikken – iets waar het CDA mee in kan stemmen – terwijl de VVD akkoord zal moeten gaan met een beperking van de hypotheekrenteaftrek. Is het niet door aantasting van de aftrek zelf, dan wel door de toch al ingezette verhoging van het eigenwoningforfait — een idee van de Partij van de Arbeid waar het CDA in de vorige regering mee instemde.

Op sociaal-cultureel niveau ontlopen de VVD, de PvdA en het CDA elkaar niet veel. Ook over de aanpak van de criminaliteit en veiligheid denken de drie partijen hetzelfde; men verschilt vooral in accenten die elkaar aanvullen.

PAARS+ PaarsPlus, de ‘Werk, Werk, Werk’-coalitie. Mark Rutte van de VVD mag dan misschien hebben aangegeven dat de verschillen tussen zijn partij en de PvdA groot zijn, dat neemt niet weg dat ze op één belangrijk vlak hetzelfde doel hebben en dat is het creëren van zoveel mogelijk (solide) banen. De VVD wil dat doen door uitkeringen aan de onderkant van de inkomensschaal te beperken, de PvdA stelt dat dat niet kan als je niet eerst banen creëert waar mensen uit een uitkeringssituatie naartoe kunnen vloeien. Dus kunnen de PvdA en de VVD elkaar vinden op het snijvlak tussen bezuiniging en investering, daarbij geholpen door Groenlinks en D66.

VVD’ers hebben bezwaar tegen PaarsPlus omdat hun partij overvleugeld zou worden door ‘linkse’ partijen. Dat is onzin. Ten eerste is de premier, dus de regisseur, van VVD-huize, en ten tweede heeft bijvoorbeeld D66, maar zélfs Groenlinks meer met de VVD gemeen op het vlak van arbeidsmarktflexibiliteit dan met de PvdA.

Op sociaal-cultureel gebied toont het prille college van PvdA, VVD en Groenlinks in Amsterdam aan flink te kunnen doorpakken op het gebied van Eerlijkheid door Rechtvaardigheid. Enig nadeel: deze coalitie heeft geen politieke meerderheid in de Senaat.

Om deze optie te laten slagen is het waarschijnlijk handig als de PvdA Han Noten of Wouter Bos naar voren schuift als tweede informateur naast VVD’er Uri Rosenthal, eventueel gesecondeerd door Leo Platvoet (Groenlinks) en Laurens-Jan Brinkhorst (D66). Paars+ zou geen meerderheid hebben in de Senaat, maar oppositiepartij CDA zou het wel heel moeilijk vinden om tegen sociaal-economisch beleid te stemmen waar het zich goed in zou kunnen vinden.

DE BASKISCHE OPTIE De ‘Baskische Coalitie’  – vernoemd naar de Baskische regionale vlag – tenslotte is de ‘nucleaire optie’ die de koningin waarschijnlijk pas als laatste geadviseerd zal willen krijgen als de voorgaande mogelijkheden zijn uitgeput: een regering bestaande uit PvdA, CDA, SP en Groenlinks. Met een meerderheid van 76 zetels is zo’n coalitie getalsmatig mogelijk maar politiek fragiel. In de Senaat zouden de partijen wel over een comfortabele meerderheid (51 zetels van de 75) beschikken. Maar het CDA zou zich in zo’n coalitie uiterst ongemakkelijk voelen, ook al omdat de rechtse oppositiepartijen D66, VVD en PVV vrij spel zouden hebben.

Bovendien is het de vraag welke noodzakelijke hervormingen zo’n kabinet zou willen doorvoeren. De hypotheekrenteaftrek zou voor de hoogste inkomens zeker worden aangepakt, maar hoe zou het de verhoging van de AOW-leeftijd vergaan, en de aanpak van de huurmarkt? Politiek gezien is zo’n coalitie hoe dan ook uiterst instabiel. Met name het CDA zou telkens de aanvechting hebben om zich electoraal te verweren tegen aanvallen van de kant van de VVD en de PVV.

PaarsPlus heeft qua sociaal-economische hervormingsgezindheid waarschijnlijk de beste kaarten, terwijl de partijen het (net zoals de PvdA, de VVD en Groenlinks in Amsterdam) eens zouden moeten worden over een sociaal-culturele agenda. De combinatie VVD/PvdA/CDA is in de peilingen het minst populair maar heeft qua aantal zetels het beste draagvlak, terwijl de Baskische Optie vermoedelijk een kort leven beschoren is omdat vooral het CDA zich er niet best bij zou voelen, en de PvdA nauwelijks het licht gunt in de ogen van concurrenten SP en Groenlinks.

Dit artikel verscheen eerder op de persoonlijke website van Kaj Leers.