Spring naar de content

Sterrenhemel bezet door vrouwen

Van underground-icoon M.I.A. tot überpopster Lady Gaga – voor het eerst in de pop-geschiedenis zijn de vrouwen op alle fronten de baas. Mannelijke rockers en rappers zijn overbodig geworden. Of doen dienst als babysit.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Redactie

Op het hoogtepunt van haar carrière ziet Mathangi ‘Maya’ Arulpragasam – de echte naam van songwriter, platenbons, zangeres, rapper, modeontwerper, beeldend kunstenaar én politiek activist M.I.A. – eruit als een menselijke voetbal. Het is 8 februari 2009 en ze treedt op bij de uitreiking van de Grammy Awards in Los Angeles. Ze draagt een nauwsluitend, bijna doorzichtig jurkje met een zwart-wit stippenpatroon dat de kritieke zones bedekt.

Ze is in de veertigste week van haar zwangerschap, en haar track Paper Planes is genomineerd voor een Grammy. De rappers Jay-Z, T.I., Kanye West en Lil Wayne hebben delen ervan gebruikt voor een rap, die ook is genomineerd, en samen brengen ze de song ten gehore: M.I.A. en de vier grootste rappers van onze tijd. De vier mannen in smoking, en zij in haar stippenjurkje en een fikse zonnebril. Elke andere artiest zou door een dergelijke golf testosteron van het toneel zijn gespoeld, maar zij niet. Ook wanneer de weeën op de bühne ineens inzetten, gaat ze door. Het is haar overwinning. Eerst was ze lieveling van de muziekpers, nu is ze een wereldster. Drie dagen later bevalt ze van haar zoon.

Dat is nu anderhalf jaar geleden. Op een middag aan het begin van deze zomer geeft M.I.A. (dat overigens staat voor Missing in Action) interviews in Hamburg om haar nieuwe album Maya te promoten. En wederom wordt het haar niet makkelijk gemaakt. Voor de deur demonstreren woedende tegenstanders van de zangeres, die haar verwijten dat ze het terrorisme bagatelliseert. Haar vader, een Tamil, was in Sri Lanka betrokken bij de oprichting van een militante verzetsorganisatie, en in haar werk verwijst ze steeds weer naar hem en zijn strijd. Momenteel is de clip van haar nieuwe song Born Free door YouTube geblokkeerd omdat die te gewelddadig zou zijn. Bovendien heeft ze zo’n hooglopende ruzie met The New York Times vanwege een negatief artikel over haar, dat ze het mobiele nummer van de journaliste via Twitter wereldkundig maakte, met de oproep haar op te bellen en ter verantwoording te roepen.


Daar zit ze nu. De dochter van een separatist, politiek rapper, ruziezoekende tang. Ze draagt stonewashed jeans met geborduurde patroontjes, ze heeft sierlijke handen en opvallend bruine ogen.

M.I.A. is niet alleen de eerste popster die de wereld globaliseert, ze voert ook een groep vrouwen aan die inmiddels het heft in eigen handen heeft genomen. Bij de uitreiking van de Grammy Awards in 2009 leek het nog alsof de rappers haar met de gemeenschappelijke song een springplank naar eeuwige roem hadden geboden. In werkelijkheid was het een van hún laatste grote momenten. Toen al begon zich een nieuwe sterrenhemel af te tekenen en die is nu werkelijkheid geworden. Voor het eerst in de geschiedenis kan de popmuziek het zonder mannen af.

De vrouwen, die lange tijd alleen aan de rand van het popgebeuren figureerden en hoogstens werden geduld als groupies, als zangeressen die teksten mochten zingen die mannen voor hen hadden geschreven, of als feministische rebellen die tegen het seksisme optraden, hebben de hele zaak overgenomen. “Waar zijn al die mannen gebleven?” vraagt het Duitse tijdschrift musikexpress. een aantal keren in de laatste uitgave. Goeie vraag. Ze zijn verdwenen. De rollen aan de nieuwe sterrenhemel worden bezet door vrouwen.

Zo is er bijvoorbeeld Lady Gaga, op het ogenblik de meest succesvolle artieste ter wereld, een zangeres die haar lichaam steeds weer tot kunstwerk verheft en die op een geniale manier massaal de aandacht op zich weet te vestigen. Haar video’s zijn op internet al meer dan een miljard keer aangeklikt, iets dat nog nooit iemand eerder heeft klaargespeeld.

Maar laten we ook de Amerikaanse Beyoncé niet vergeten, de first lady van de r&b, die altijd sexy en waardig is. En Rihanna, het verdorven loeder. Janelle Monáe, die de funk opnieuw heeft uitgevonden. Christina Aguilera, zo’n beetje de enige overlevende van de casting stars uit de Mickey Mouse Club. Daarnaast zijn er leuke bijrollen weggelegd voor Lena Meyer-Landrut, die het Eurovisiesongfestival 2010 voor Duitsland heeft gewonnen. En Lily Allen, de Britse songschrijfster. Katy Perry, de All-American girl. Miley Cyrus, de Amerikaanse droomtiener die net volwassen begint te worden. Aan de top zien we natuurlijk al jaren Madonna, de moeder van alle artiesten, aan wie de nieuwe generatie zangeressen zich meet. Met inbegrip van Maya Arulpragasam, beter bekend als M.I.A..


Geen van deze vrouwen zit in een rockband, het domein van de mannen in de laatste vijftig jaar. Geen een komt uit de hiphop, de meest succesvolle jeugdcultuur van de afgelopen decennia. ‘Ik’ zeggen, wanhoop uitschreeuwen, pronken met patserige auto’s – die kernactiviteiten van de mannelijke popmuziek uit de afgelopen tientallen jaren blijken niet meer in trek te zijn.

De nieuwe, vrouwelijke popmuziek houdt zich bezig met het ontdekken van een eigen identiteit en met verandering, het zich steeds weer moeten aanpassen aan nieuwe omstandigheden. En met de droom in deze omstandigheden een eigen melodie te laten horen. Kortom, het gaat over het leven in de geglobaliseerde wereld van de 21ste eeuw. En niemand die dat beter belichaamt dan M.I.A., die van de marge van de postindustriële civilisatie is doorgestoten tot de kern van het centrum. Als er één vrouw is die zich er op haar eigen voorwaarden doorheen geslagen heeft, dan is zij het wel.

Mathangi ‘Maya’ Arulpragasam werd in 1975 als kind van migranten in Londen geboren. Toen ze zes was, keerde het gezin terug naar Sri Lanka. Haar vader werkte er aanvankelijk als ingenieur, maar na een bericht dat zijn vader was mishandeld door militairen, richtte hij een Tamil-bevrijdingsorganisatie op en verdween hij uit het leven van zijn dochter, onder meer omdat hij zich in het Midden-Oosten liet opleiden tot guerrillastrijder.

Arulpragasams moeder trok met de kinderen naar het Indiase Chennai, waar het gezin honger leed. Ze keerden daarna terug naar Sri Lanka, waar het al niet veel beter was. In 1983 – inmiddels was de burgeroorlog uitgebroken – konden ze ten slotte het land verlaten en naar Groot-Brittannië gaan.


Maya groeide op in de Londense voorstad Mitcham, die in de jaren tachtig een bolwerk van het rechts-radicale National Front was. Ze studeerde filmkunst aan het gerenommeerde Central Saint Martins College. Nadat een van haar neven zich in Sri Lanka bij een zelfmoordactie had opgeblazen, reisde ze terug naar haar geboorteland om een documentaire te maken. Eenmaal terug in Londen gebruikte ze de opnamen om kleurrijke afdrukken op doek te maken – onder anderen acteur Jude Law kocht een aantal van deze werken. De beeldende kunst had voor haar dus ook in aanmerking kunnen komen als loopbaan, maar Arulpragasam besliste anders. Ze tikte een oud digital workstation op de kop en nam haar eerste tracks op.

Arular (2005) was de titel van haar eerste album en is een verwijzing naar de strijdnaam van haar vader. Kala, haar tweede album, is genoemd naar haar moeder. Maya is haar laatste opname. Het is een familietrilogie uit roerige tijden. Als aandacht een indicatie voor succes is, dan zou Maya een hit kunnen worden. Al maanden is M.I.A. een van de artiesten met de meest bezochte blogs ter wereld. Maar het is een misverstand te denken dat haar kunst over muziek of grafische werken gaat.

Voor alle vrouwen aan de nieuwe sterrenhemel geldt dat zij zelf het eigenlijke kunstwerk zijn. De media vormen hun toneel en hun favoriete vorm van communicatie is de controverse. Flink kabaal schoppen, vervolgens de reacties afwachten en aan elke vraag die eruit voortvloeit onmiddellijk weer een nieuwe draai geven met behulp van interviews, via het internet en op Twitter.


Dat geldt met name voor Lady Gaga en M.I.A., die zich door een hartgrondige antipathie verbonden voelen, waarschijnlijk omdat ze nogal sterk op elkaar lijken. Ook voor Lady Gaga is de muziek niets meer dan een moment om zichzelf volop in kijker te zetten.

Lady Gaga en M.I.A. hebben mannen alleen nodig als assistenten. Ze produceren de beats, regisseren de videoclips, dansen tijdens de shows en wisselen de decors. Overigens werd ook Lady Gaga genomineerd voor een Grammy in 2009, als een tot dan toe vrijwel onbekende dance act.

Wie weet laat de nieuwe sterrenhemel in de popmuziek alleen maar zien wat al langer aan de gang is in de westerse samenlevingen. ‘Het einde van de mannen’ kopt het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic in zijn jongste uitgave. Het aantal werkende vrouwen in de Verenigde Staten heeft voor het eerst het aantal werkende mannen overtroffen, en wel in alle maatschappelijke lagen. Alleen bij de hoogste bestuurslagen kunnen de mannen nog aan hun traditionele topposities vasthouden.

Maar voor iedere twee mannen met een diploma zijn er inmiddels drie vrouwen. Er wordt beweerd dat men er vroeger van uitging dat de strijd tussen de seksen zou eindigen in gelijkheid. Maar wat gebeurt er als de mannen niet zo goed opgewassen zijn tegen het leven in de postindustriële samenleving als de vrouwen? De nieuwe uitdagingen niet aan kunnen? Als zij een aantal belangrijke vaardigheden missen?

Volgens de schrijfster van het artikel heeft de crisis van de afgelopen jaren mannen veel harder getroffen dan vrouwen, omdat in de bedrijfstakken die het meest te lijden hadden, van de bouw- tot de bankwereld, bovengemiddeld veel mannen werken.


Toch is het eigenlijke probleem anders van aard: mannen hebben het moeilijk met de dwang zichzelf opnieuw te moeten uitvinden. Wie zijn baan verliest, heeft een probleem. De weg uit de crisis is voor veel mannen cultureel geblokkeerd.

Toegespitst op de popmuziek betekent dit dat er nog geen model is waarmee de man het thema van de grote identiteitskwesties van de 21ste eeuw op een bevredigende manier kan aanpakken.

De organisatievorm van de bands, bijvoorbeeld, waarmee jongensgroepen sinds The Beatles er steeds weer op uit trokken om de wereld te veroveren, wordt tegenwoordig bij voorkeur gebruikt door beter gecoiffeerde figuren. Vaak zijn dat trouwens sneue types, die overdag het geld van hun ouders verbrassen en die niet eens genoeg wilskracht kunnen opbrengen om echt beroemd te worden.

En de rapper, de amper geschoolde jongen die de modernisering niet kan bijbenen, is de belichaming van het dilemma waar de man zo mee worstelt: zich maatschappelijk staande willen houden, maar niet weten hoe.

De vrouwen aan de nieuwe sterrenhemel zijn heel anders. Zij omarmen de moderne techniek, flirten met cyborg-beelden, verbeelden de geneugten én de angst van een leven dat beheerst wordt door allerlei apparatuur. Zie Rihanna met haar glamour-uiterlijk, Janelle Monáe en haar spel met de robots, Christina Aguilera die machineonderdelen achter haar gezicht verbergt, of de metalen pantsers waarmee Lady Gaga zichzelf omhult.

Een aantal van deze zangeressen heeft aan een kunstacademie gestudeerd en daar geleerd dat op het podium, net als in het echte leven, niet de eigen gemoedstoestand telt, maar de performance die je van je eigen gevoelens maakt.


En er is nog iets interessants: hoe sexy hun uitstraling ook is, mannelijke respons hebben de de dames niet per se nodig. Hun sexappeal richt zich ook op andere vrouwen; het gaat immers om identificatie.

Zijn er dan eigenlijk nog wel mannen? Soms wel. Aan de zijde van vrouwen. Bij Beyoncé is het de muziekgigant Jay-Z, en Arulpragasam heeft een kind met Benjamin Bronfman. Hij is de zoon van een van de machtigste mannen uit de Amerikaanse mediawereld, Edgar Bronfman Jr., de baas van Warner Music Group.

Als M.I.A. een interview geeft, gaat Bronfman soms wandelen met hun zoontje. Hij is niet meegekomen naar Hamburg. Hij zorgt thuis voor het kind, zegt ze.

Bronfman was vroeger ooit zanger bij de New Yorkse band The Exit. Ze hebben twee platen gemaakt, hebben een paar keer opgetreden, maar dat was alles. De laatste vier jaar is het stil geworden rond de band. Bronfman geeft nu leiding aan een bedrijf dat zich bezighoudt met milieutechniek.