De eerste studente
Zoals mensen denken dat eskimo’s twintig verschillende woorden voor ‘sneeuw’ hebben, dat Sinterklaas op 5 december is geboren en dat je van je bloedneuzen afkomt door een bundel herderstasjes aan je ledikant te binden, zo denken ze ook dat Aletta Jacobs de eerste Nederlandse studente was.
Maar dat is niet zo. Jacobs kreeg in 1871 toestemming van Thorbecke om in Groningen medicijnen te studeren. In 1636 was er in Utrecht echter een vrouw die aan de plaatselijke universiteit colleges in de letteren, geneeskunde en theologie mocht volgen. Daarmee was zij de eerste vrouwelijke studente in heel Europa. Haar naam was Anna Maria van Schurman (1607-1678), een zeer begaafde vrouw die zou uitgroeien tot een internationale beroemdheid en tot een van de belangrijkste leden van de Republiek der Letteren, het netwerk van corresponderende geleerden dat zich over heel Europa uitstrekte. Zover was het in 1636 nog niet: de colleges volgde zij vanachter een gordijn zodat de mannelijke studenten haar niet konden zien.
Later zou zij niet nalaten diepe indruk op mannen te maken. Bij de presentatie van de nieuwe biografie van Van Schurman in de aula van het Utrechtse Academiegebouw, suggereerde de schrijfster, docente klassieke talen Pieta van Beek (1958), dat er misschien wel iets heeft gekriebeld tussen Anna Maria en de man die haar aan de universiteit toeliet, de calvinistische theoloog Gisbertus Voetius. Ze baseert dat onder meer op een Hebreeuwse brief van Van Schurman aan Voetius: de brief van ‘een verliefde studente’ die zijn colleges moet missen en ‘ernaar snakt om weer van zijn mond van wijsheid te drinken’.
Dat zij zoveel indruk maakte, is niet verwonderlijk. Als jong meisje leerde ze al Latijn, de taal die haar toegang gaf tot de wereld van de wetenschap. Ze leerde die taal zo goed dat ze bij de opening van de Utrechtse universiteit het lofdicht mocht schrijven – waarbij ze de kans te baat nam om zich te beklagen over de uitsluiting van vrouwen. Door haar studies zou ze zich uiteindelijk veertien talen eigen maken, waaronder het Arabisch en Ethiopisch.
Anna Maria correspondeerde met beroemde tijdgenoten als Jacob Cats, Constantijn Huygens en Daniël Heinsius, en ontving in haar huis Achter den Dom onder anderen koningin Christina van Zweden en de beroemde filosoof René Descartes. Maar hoe mooi en hoogbegaafd zij ook was, en hoe verliefd zij ook kon worden, de liefde heeft zij niet gekend. Als meisje had zij haar vader beloofd dat zij altijd maagd zou blijven, en celibatair is zij inderdaad altijd gebleven.
Anna Maria was vooral ook een erg gelovige vrouw. Zozeer zelfs dat het calvinisme van haar tijd haar niet streng genoeg was. Zij sloot zich in 1669 aan bij een radicale sekte, gesticht door Jean de Labadie. Deze sekte was nergens welkom en de aanhangers leidden een zwervend bestaan, totdat zij onderkomen vonden in Wieuwerd, Friesland. Daar is Anna Maria op 70-jarige leeftijd overleden.
Utrecht eert haar eerste studente niet alleen met dit prachtig uitgegeven en prima leesbare boek, maar ook met een naar haar genoemde klok in het torentje van het Academiegebouw, die bij elke Utrechtse promotie zal klinken. Dat lijkt een gepast eerbetoon voor deze vrouw, ook al publiceerde zij in haar laatste levensjaren een boek waarin zij betoogde dat haar afscheid van de wetenschap de beste keuze was geweest die zij ooit had gemaakt.
Bart Jan Spruyt
Pieta van Beek: The First Female University Student: Anna Maria van Schurman.
Igitur, €20.
Life (1) – Keith Richards & James Fox
Wij zijn ons brein (2) – Dick Swaab
Ware woorden (3) – Youp van ‘t Hek
Eten, bidden, beminnen (4) – Elizabeth Gilbert
Vergeetboek (-) – Douwe Draaisma
Snoecks 2011 (6) – Marijke Arijs et al.
De eeuwige terugkeer van het fascisme (-) – Rob Riemen
Supermarktwijngids 2011 (-) – Nicolaas Klei
Handboek voor de moderne man (re) – Wim de Jong et al.
Congo (5) – David Van Reybrouck
Tussen haakjes de klassering van de vorige keer. Deze non-fictietoptien is tot stand gekomen op basis van een selectie uit De Bestseller60 van de CPNB.
