Wat u niet mocht zien
Al sinds de jaren vijftig bestaat in ons land het verschijnsel ‘zendtijd voor politieke partijen’, eerst alleen op de radio, maar daarna ook op televisie. Alle in de Tweede Kamer vertegenwoordigde partijen mogen daar periodiek gebruik van maken en in verkiezingstijd ook partijen die nog geen zetel(s) in het parlement hebben. Toch gold er aanvankelijk een uitzondering: partijen die de zendtijd zouden kunnen aangrijpen ‘om de volksvrijheden te ondermijnen’ werden van deelname uitgesloten. In de praktijk betrof dat de Communistische Partij Nederland (CPN). Pas in 1965, toen de Koude Oorlog over z’n hoogtepunt heen leek, werd dit verbod opgeheven. Frappante bijkomstigheid: bij gebrek aan kiezers verdween de CPN in 1986 uit de Tweede Kamer, terwijl juist de SGP, de enige partij die om principiële (godsdienstige) redenen altijd heeft geweigerd om gebruik te maken van de zendtijd voor politieke partijen, nog altijd in ons parlement is vertegenwoordigd. En dat al sinds 1922 – een record.
In 1975 besloot de KRO het vijftigjarig bestaan luister bij te zetten met een zesdelige tv-serie onder de titel Met goed fatsoen, geschreven door de vermaarde Britse sitcom-specialist Johnny Speight (bekend van onder meer Till Death Us Do Part) en met een hoofdrol voor Rijk de Gooyer. Toen de KRO-leiding vernam dat het script nogal wat antisemitische, Archie Bunker-achtige grappen en grollen bevatte, werd de eerste uitzenddatum echter uitgesteld. Hoogwaardigheidsbekleders uit de joodse gemeenschap en daarna ook artsen en psychiaters werd om advies gevraagd, met als eindresultaat dat de hele serie (productiekosten: 175.000 gulden) werd gecanceld. KRO-coryfee Berend Boudewijn probeerde Met goed fatsoen daarna nog door te verkopen aan de VARA en de VPRO, maar ook die wensten hun vingers er niet aan te branden.
De in 1973 door Paul Verhoeven geregisseerde verfilming van Jan Wolkers’ bestseller Turks Fruit had al meer dan drie miljoen bioscoopbezoekers getrokken toen de TROS in 1978 besloot de rolprent op televisie uit te zenden. Maar de vertoning ging op het laatste moment niet door. “We denken dat een hoop kijkers er gewoon nog niet aan toe zijn,” liet de omroep weten. Pas op 3 oktober 1982 beleefde Turks Fruit – inclusief seksscènes – alsnog z’n tv-première, nu onder auspiciën van Veronica. Daarna was het hek van de dam en trakteerde de omroep van Rob Out ons ook op de softpornografische speelfilm Emmanuelle II (1983), een met een heuse zaadlozing opgeluisterde cursus veilig vrijen (1987), de Pin Up-Club (1987-1990) en nog héél veel meer ranzigheid.
We hadden al Iggy (Lust for Life) Pop gehad, die in 1977 het halve decor van AVRO’s TopPop sloopte, en daarna ook Herman Brood, die in VARA’s Wonderland (1978) liet zien hoe je een lijntje snuift. Maar dat was allemaal kinderspel vergeleken met de ultra-excentrieke Amerikaanse punkband The Plasmatics, die beschikten over een topless zangeres die op het podium steevast met kettingzagen in de weer was. Regisseur Wim van der Linden – voorheen medebedenker van de controversiële VPRO-programma’s rond Fred Haché, Barend Servet en Sjef van Oekel – liet het gezelschap in juli 1980 optreden in de TROS Top 50, een tv-programma rond de gelijknamige hitparade. Toen de directie van de TROS van de kwestie op de hoogte raakte, werd het programma direct uit het uitzendschema geschrapt (volgens de omroepster ‘wegens technische storingen’) en kreeg Van der Linden zijn congé. “Waanzinnig. Ik heb me niet eens kunnen verdedigen. Ik dacht dat zoiets alleen bij islamitische rechtbanken in Iran voorkwam,” luidde zijn repliek. Om het verhaal compleet te maken: Plasmatics-zangeres Wendy O. Williams pleegde in 1998 zelfmoord en ook Wim van der Linden, die na zijn ontslag een succesvolle elektronicafirma startte, is niet meer onder ons – hij overleed in 2001.
Van de satirische, op een boerderij spelende klassieker Animal Farm (1945), waarin George Orwell de stalinistische variant van het socialisme op de hak neemt, werd in 1954 een animatiefilm gemaakt. Drie decennia later, in januari 1981, werd de film door de EO op de Nederlandse tv vertoond, maar bleken de scènes waarin de tamme raaf Mozes figureerde, te zijn geschrapt. De reden liet zich raden: Mozes treedt in Animal Farm op als een malafide evangelist, die de andere dieren op de boerderij probeert wijs te maken dat ze na hun dood zullen belanden in een paradijselijk hiernamaals, genaamd ‘de Berg der Suikerklontjes’. Het dierenrijk bleef overigens ook in de jaren daarna gevoelig liggen bij de EO. Zo schrapte de omroep nog in 2007 enkele fragmenten uit de documentaireserie The Life of Mammals van de beroemde Britse natuurfilmer Sir David Attenborough, omdat daarin werd verwezen naar de evolutietheorie.
Op 29 augustus 2004 werd in het VPRO-programma Zomergasten de islamkritische film Submission – Part 1 vertoond, geschreven door toenmalig VVD-Kamerlid Ayaan Hirsi Ali en geregisseerd door cineast Theo van Gogh. Vier jaar later maakte ook Ayaans voormalige partijgenoot Geert Wilders een korte, islamkritische film onder de titel Fitna. Maar anders dan bij Submission bleek nu geen enkele omroep, publiek of commercieel, bereid om de film uit te zenden. De door Wilders gestelde voorwaarde dat er niet in Fitna geknipt mocht worden – een eis die bij Submission nog gewoon werd ingewilligd – bleek het grote struikelblok. Wilders’ film werd vervolgens op 27 maart 2008 uitgebracht op internet en trok daar binnen drie uur meer dan drie miljoen bezoekers. Niemand durft sindsdien nog te beweren dat ze in Hilversum alles doen voor de kijkcijfers. Maar of we daar in het onderhavige geval blij mee moeten zijn, blijft de vraag.
