‘Jetta, er is iets fundamenteel mis in de PvdA!’
Ooit was Marcel van Dam de gedoodverfde opvolger van PvdA-leider Joop den Uyl. Nu stemt hij SP. Kamerlid en ex-staatssecretaris Jetta Klijnsma begon haar loopbaan als zijn assistent. Zij blijft trouw aan haar partij, ‘maar ik worstel hier ook hartstikke mee’.
‘Ik heb veel geleerd van Marcel,” zegt zijn vroegere assistente Jetta Klijnsma (53). “Hij was een ras-debater, wist alles met cijfers te onderbouwen en was politiek ongelooflijk slim.”
“Wás?” zegt Marcel van Dam (73) quasi geïrriteerd. Begin jaren tachtig kwam zij van de universiteit en was hij net minister geweest. “En zo komt Jan Splinter door de winter,” galmde het door de vergaderzaal van de Tweede Kamer. Van Dam stelde zich teweer tegen het harde bezuinigingsbeleid van minister-president Ruud Lubbers. “Je hebt je laten belubberen,” klonk het een jaar later. Van Dam: “Lubbers was des duivels. Het gekke was: ik bedacht het ter plekke. Je mocht in die tijd in de Kamer nog niet alles zeggen, zeker niet dat iemand staat te liegen of de boel belazert. Dat werd dan geschrapt uit de Handelingen. Ik zocht aan die interruptiemicrofoon naar een passend woord. Toen flapte ik dit eruit.”
Klijnsma is een echte partijtijger. Zo’n beetje alle functies heeft ze bekleed: afdelingsvoorzitter, gemeenteraadslid, lijsttrekker, wethouder. Als staatssecretaris van Sociale Zaken en Werkgelegenheid overtuigde zij met een emotioneel betoog het PvdA-kader van de noodzaak om de AOW pas vanaf het 67ste levensjaar te verstrekken. “Juist omdat ik donders goed begreep dat dit een heel moeilijk verhaal is voor mensen die op hun tandvlees hun zestigste halen. Die zijn dan extra de pineut. Maar we sleepten er in de onderhandelingen met het CDA zoveel uit dat ik het kon verdedigen.”
Marcel van Dam zegde in 2005 zijn lidmaatschap op maar heeft nog altijd veel invloed op de partij. Er zijn PvdA’ers die het aan hem wijten dat de partij in 2006 de verkiezingen verloor. In zijn wekelijkse column in de Volkskrant voerde Van Dam een kruistocht tegen Bos’ plannen met de AOW: ‘Wouter woekert met de waarheid’.
Van Dam nu: “Ik zou Job Cohen wel eens dat boekje van Bos uit 2006 willen voorleggen, Dit land kan zoveel beter. Dan zou ik zeggen: streep nou eens aan waarmee je het niet eens bent. Zinloze vraag natuurlijk, hij zal ‘m nooit beantwoorden.”
Dit gesprek is al eens gevoerd, onder vier ogen. Toen Klijnsma staatssecretaris werd, nodigde ze Van Dam uit op het departement. Hij moest er even over nadenken, maar uiteindelijk kwam-ie. Klijnsma: “Ook al is Marcel geen lid meer, mensen met zijn denkkracht blijven buitengewoon waardevol; die wil ik erbij betrekken.” Van Dam: “Ik ben toen bij de staatssecretaris op de thee geweest.”
Haar ogen twinkelen als ze met Van Dam praat. Hij vindt het ook leuk haar weer te zien, maar laat het minder merken. Hij spreekt met zijn bekende, onverstoorbare toon. Over het kabinet-Rutte zijn ze het snel eens. “Dit kabinet wil er zijn voor ‘iedereen die iets van zijn leven wil maken’. Maar wie wil dat nou niet,” zegt Klijnsma. “Zo’n holle frase, daar kan ik heel boos over worden.”
Van Dam: “Naarmate de eisen van de prestatiemaatschappij hoger worden, haakt een toenemend aantal mensen af. Er zijn nu eenmaal mensen die niet alle vaardigheden in huis hebben. Die worden steeds verder vertrapt, daar komt het gewoon op neer.”
Klijnsma: “Die worden buiten de samenleving gezet. Met een piepklein uitkerinkje, want daar wordt nu verder op gekort.”
Marcel van Dam noemt hen ‘de onrendabelen’. Ze leveren te weinig op en vinden geen plekje op de arbeidsmarkt. Als staatssecretaris ontfermde Klijnsma zich over die groep. “En het ging – als ik het mag zeggen – goed. Tijdens Balkenende-IV zijn veel mensen die helemaal in de verdrukking zaten door gemeenten geholpen. Maar toen de crisis kwam, gingen deze mensen als eerste eruit. En die krijg je met geen twintig paarden meer terug.”
Het kabinet bezuinigt structureel meer dan vier miljard euro op sociale zekerheid.
Klijnsma: “Die enorme bezuinigingen op sociale werkplaatsen. Dat is heel treurig.”
Van Dam: “Dat is bijna misdadig. Daar komen 30.000 mensen in de kou te staan.”
Klijnsma: “Het is nog veel erger, Marcel. Dat zijn 30.000 fte maar het gaat om 50.000 mensen, want de meesten werken niet fulltime. Als je weet om wie het gaat, draait je maag om.”
Van Dam: “Die sociale werkplaats, dat is hun levensvervulling. De enige manier om nog een beetje aan de samenleving mee te doen.”
Klijnsma: “In het noorden van het land ontmoette ik een vrouw. Ze was paaseitjes aan het inpakken. Dat deed ze heel minutieus. Afwegen, sticker met ‘puur’ of ‘melk’ erop en dan zo’n prachtig lintje erom. Ze zei: ‘Kijk, dit zijn mijn paaseieren’. En ze stonden in de C1000, ‘mijn paaseieren’. Ze vond het werk hartstikke afwisselend ‘want later komen de pepernoten en de kerstkransjes’. Dit deed ze al 24 jaar en het bleef voor haar fantastisch mooi werk.”
En dat is binnenkort voorbij?
“Ja. Want je kunt die paaseitjes natuurlijk heel makkelijk machinaal inpakken. Dat is zo gepiept.”
Van Dam: “Mensen die in een huis van meer dan een miljoen euro wonen, krijgen van dit kabinet belastingverlichting.”
Klijnsma: “Die villabelasting had Bos ingevoerd. Het kabinet schrapte haar in dezelfde vergadering waarin ze besloten om ook 300 miljoen euro te bezuinigen op speciaal onderwijs. Dat treft de kwetsbaarste kinderen.”
Van Dam: “Het is de schaamte voorbij. Gruwelijk. Ik hoop dat ze bij de Statenverkiezingen verníetigd worden. Dat hoop ik echt van harte, dat gun ik ze wel.”
Klijnsma: “Rutte heeft gelijk. Dit is echt een kabinet waarbij rechts Nederland de vingers volledig kan aflikken. Ik heb nog geen enkele sociale maatregel gezien. Mensen die het slecht getroffen hebben, krijgen een schop na.”
Maar we mogen wel met 130 kilometer per uur over de Afsluitdijk rijden en in kleine cafés mag je weer roken.
Van Dam: “Vind je dat sociaal? Daar krijg je kanker van.”
Klijnsma: “Moet jij zeggen. Ik zat vroeger altijd in jouw sigarenrook!”
Van Dam: “Het zijn twee maatregelen die het goed doen in de kroeg. Het kost het kabinet niks.”
Klijnsma: “Het zijn domme maatregelen. Zoveel mensen overkomt iets in het verkeer. Zo’n dwarslaesie geeft veel ellende en kost veel geld. En dat om iets sneller van A naar B te kunnen.”
Van Dam: “69 seconden sneller over de Afsluitdijk, hebben ze uitgerekend.”
Klijnsma: “Het is pathetisch.”
Klijnsma maakt een scherp onderscheid tussen Balkenende IV, waar de PvdA in zat, en het kabinet-Rutte van VVD en CDA. Van Dam vindt dat verschil niet essentieel: “Rond de eeuwwisseling, tijdens Paars II, drong tot me door dat de PvdA definitief de verkeerde richting was ingeslagen. Bij invoering van het nieuwe belastingstelsel gooiden premier Kok en minister Vermeend zes miljard gulden over de balk. Sinds 1980 is het inkomen van Jan Modaal bijna verdubbeld, terwijl de minima in koopkracht nu minder te besteden hebben. De PvdA heeft ruim de helft van die periode in de regering gezeten. Volgens de OESO-norm is het aantal Nederlanders dat in armoede leeft gegroeid van 4 naar 11 procent. De redenering is: het moet lonen om te werken. Is het moreel verdedigbaar dat je daarvoor mensen in armoede stort? Ja, ik begrijp ook wel dat je in die omstandigheden aan de slag gaat – al is het maar als dief, want je moet toch eten.”
Jetta Klijnsma schiet soms even in de lach als Van Dam in de hoogste versnelling gaat. “Ik wil niet verhelen dat de uitkeringen in de jaren tachtig zijn bevroren; tien jaar op hetzelfde niveau. Dat was onder Lubbers. Kok heeft daarna de koppeling met de lonen wettelijk hersteld,” zegt ze sussend.
Van Dam: “Ja, maar niet altijd toegepast.”
Klijnsma: “Meestal wel. En er kwamen melkertbanen. De opvolgers daarvan worden door Rutte volledig afgeschaft. Mijn overtuiging is: als de PvdA daar niet had gezeten, was het veel erger geweest. Voor Marcel is het glas halfleeg, voor mij halfvol. Ik ben lid geworden van de PvdA om op te komen voor mensen die het niet goed getroffen hebben.”
Van Dam: “Mijn reden om te bedanken is juist dat ze dat niet meer doen.”
Klijnsma: “Als dat waar was, zou ik het dus ook niet meer doen. Dan kon ik mezelf niet recht in de spiegel aankijken.”
Van Dam: “Armoede is relatief. Die moet je afmeten aan de welvaart. De PvdA wil volgens haar programma de uitkeringen koppelen aan de cao-lonen. Maar bovenop die lonen stijgt de algemene koopkracht nog met 0,75 procent. Die achterstand wordt dus jaar op jaar groter. Als de corebusiness van een sociaal-democratische partij is: die mensen erbij houden, dan moet je ook zorgen dat ze erbij blijven.”
Klijnsma: “Je bestuurt altijd in coalities. Als staatssecretaris heb ik bij minister Piet Hein Donner geprobeerd alle scherpe kantjes voor de onderkant eraf te halen. Zodra ik het woord ‘inkomensafhankelijk’ liet vallen, schoot Piet Hein in een kramp. Dat was vloeken in de kerk.”
Donner noemde u ‘mijn sociale geweten’.
Klijnsma: “Ja, ‘t is goed met hem. Hij wilde de Wet Sociale Werkvoorziening niet meer koppelen aan de rest van de loonontwikkeling. Nou, dan heb je aan mij een hele kwaaie, hoor.”
Van Dam: “Maar Jetta, waarom staat er niet in het PvdA-program dat de partij zich ten doel stelt dat gat te dichten?”
Klijnsma lacht. “Omdat dit zó in onze genen zit:”
Van Dam: “Ach kom nou! De afgelopen dertig jaar is het tegendeel gebleken! Het staat niet in het program.”
Klijnsma: “Wij staan voor de spreiding van inkomen, kennis en macht. De sterkste schouders dragen de zwaarste lasten.”
Van Dam: “Dat is toch retoriek! Neem maatregelen! In het perspectief van de PvdA raakt die groep steeds verder achterop. De PvdA heeft geen toekomstvisie .”
Klijnsma zucht. “Het is heel goed dat jij hier steeds weer op wijst. Maar het is al een hele klus om die koppeling aan de reguliere lonen in stand te houden. Als de bomen tot in de hemel zouden groeien:”
Van Dam: “Ja maar, sorry. Toen het wel goed ging, deelden Kok en Vermeend zes miljard gulden uit.”
Stilte. Klijnsma: “Daar word je inderdaad niet vrolijk van. Maar het was noodzakelijk voor productiegroei en werkgelegenheid.”
Van Dam: “En dan nog iets. Progressie in de inkomstenbelasting, dat vind jij rechtvaardig, neem ik aan?”
Klijnsma: “Ja.”
Van Dam: “Waarom wil dan de PvdA dan – net als bijna alle andere partijen – de komende jaren 29 miljard euro bezuinigen om die progressie verder af te vlakken?”
Klijnsma: “Hè?”
Van Dam: “29 miljard bezuinigen kan niet anders dan ten koste gaan van de verzorgingsstaat.”
Klijnsma: “De PvdA legt heel andere accenten, wij nemen inkomensafhankelijke maatregelen. Bezuinigen moet, om de rijksbegroting weer kloppend te krijgen.”
Van Dam: “Het Centraal Planbureau komt aan die 29 miljard door in zijn computermodel de schijven voor de inkomstenbelasting jaarlijks niet alleen aan te passen aan de inflatie, maar ook aan de welvaartsstijging. Door dat te willen, in afwijking van het tot voor kort gevoerde beleid, wordt de inkomstenbelasting geleidelijk verlaagd. Daardoor loopt de schatkist 29 miljard aan inkomsten mis. En de PvdA is het daarmee eens!”
Klijnsma: “Dat wil de PvdA helemaal niet.”
Van Dam rommelt in zijn papieren. “Als je meer gaat verdienen, ga je meer belasting betalen. De welvaart in Nederland stijgt. Dan komen er dus meer mensen in een hogere belastingschijf. Dat vindt het CPB niet billijk, en daar sluit de PvdA zich bij aan.”
Klijnsma: “Dat beaamt de PvdA volgens jou?”
Van Dam wijst op een tabel achterin het verkiezingsprogramma 2010. “Vraag het maar aan Ronald Plasterk. Anders zit volgens hem over 50 jaar – mind you! – een verpleegster in het 52-procentstarief.”
Klijnsma: “Nou, dat vind ik helemaal niet erg.”
Van Dam: “Maar jouw partij vindt dat wel erg! En daarom moet er nu 29 miljard bezuinigd worden. Je gelooft het niet, maar ‘t is echt waar!”
Klijnsma: “Dus jij zegt eigenlijk: het is niet erg als mensen door de welvaartstijging meer belasting gaan betalen, want dan worden de gaten in de begroting vanzelf gedicht?”
Van Dam: “Ja. Het is toch verbazingwekkend dat een gerenommeerd lid van de fractie zoals jij…”
Klijnsma: “Laat mij die tekst in het verkiezingsprogramma dan eens zien, Marcel. De belasting verlagen? Dat staat niet in ons programma.”
Van Dam: “Nee, dat is juist het punt. Dat is verstopt in een model van het CPB waar de PvdA zich achter verschuilt. Blijkbaar vindt de PvdA het niet meer rechtvaardig dat iemand die meer gaat verdienen meer belasting betaalt.”
Klijnsma: “Dat is echt nonsens. Flauwekul van de eerste orde.”
Van Dams oog valt op een ander aspect van de PvdA-bezuinigingen: in de zorg boekt de partij 2 miljard ‘doelmatigheidswinst’ in. En 1 miljard voor ‘decentralisatie uitvoering sociale zekerheid’. “Doelmatigheid is lariekoek. Dat doet de PvdA om te voorkomen dat ze moeten zeggen waar ze op gaan bezuinigen. En zo’n miljard komt in de gemeenten niet vanzelf opborrelen, kan ik je verzekeren.”
Klijnsma: “Dat is te kort door de bocht. Het is beter als je faciliteiten dicht bij mensen organiseert.”
Van Dam: “Gemeenten bezuinigen op de bijstandsuitkeringen omdat ze het geld dat ze besparen tegenwoordig mogen houden. PvdA-wethouder Dominic Schrijer in Rotterdam feliciteerde per brief de harde kern van de bijstandsgerechtigden: ‘U heeft een baan, u moet zich maandag melden bij de Roteb, de reinigingsdienst. En mensen die zich niet melden, verliezen hun uitkering.’ We hebben in Nederland anderhalf miljoen analfabeten. Die zitten vooral in deze categorie.”
Klijnsma: “Nou, dit hoor je mij ook niet verdedigen, Marcel.”
Van Dam: “Het Amsterdamse college, met wethouders van de PvdA, VVD en GroenLinks, besteedt alleen nog maar reïntegratiegeld aan kansrijke werklozen. Dit zegt iets over de tijdgeest. Betaalde arbeid is alles en iedereen moet productief zijn. De achterblijvers betalen de prijs.”
Amsterdam zegt: we moeten wel, want we krijgen veel minder geld van het Rijk.
Klijnsma: “Dat klopt, maar je kunt er geld bijdoen uit de algemene middelen. Ik denk dat dit geen goede afweging is van Amsterdam. Je moet altijd blijven proberen de meest kwetsbaren naar werk te begeleiden.”
Van Dam: “Jouw voorganger als staatssecretaris, Ahmed Aboutaleb, zei dat hij het meest trots was op het feit dat hij in strijd met de grondwet de bijstand voor jongeren tot 27 jaar heeft afgeschaft.”
Klijnsma: “Als hij dat zo heeft gezegd, word ik daar niet vrolijk van. Maar iedere vogel zingt zoals-ie gebekt is. Dat deed jij ook, meneer Van Dam!”
Van Dam: “Ze krijgen óf een opleiding óf een baan. Maar die tienduizenden die buiten de boot vallen, waar zijn die gebleven? Ik heb een idee.”
Klijnsma: “Dan vatten we ze bij de kraag.”
Van Dam: “Dus we pakken ze hun middelen van bestaan af, en als ze dan toch iets doen om in leven te blijven, pakken we ze op. Dat is de moderne sociaal-democratie!”
Klijnsma: “Nee, Marcel, deze redenering deugt niet. Dan spoort de gemeente ze op en helpt ze aan werk of een opleiding. Een uitkering is pas het allerlaatste waar je aan moet denken.”
Van Dam: “Jouw opvolger als wethouder in Den Haag, Marnix Norder, wil geen bijstand meer geven aan Polen. Die wil-ie wegsturen. Dat is sociaal-democratie anno 2011. Mijn hart breekt als ik dit hoor. En dan kun je wel zeggen: wij bezuinigen anders… Jetta, er is iets fundamenteel mis in die partij!”
Klijnsma: “Norder sprak over ‘een tsunami van Oost-Europese arbeidsmigranten’. Dat vind ik ook niet kunnen. Het gaat over mensen.”
Meneer Van Dam, waar stemt u op?
“Op de SP.”
De SP heeft in de Kamer keer op keer geprobeerd de komst van Poolse werknemers tegen te houden.
“Ik ben er geen lid van, dus hiervoor hoef ik geen verantwoording af te leggen. Ik stem SP omdat die als enige de verzorgingsstaat beschermt. En dan nog iets. Het integratiebeleid is net als bij Wilders nu ook volgens de PvdA een cultuurkwestie. Terwijl het een sociaal-economische achterstand is. PvdA-Kamerlid Jeroen Dijsselbloem zegt: je moet gestrafte Marokkanen hun blingbling afnemen. Er zijn stapels onderzoeken waaruit blijkt: daar ontlenen ze hun respect aan. Als je dat afneemt, wordt de haat nog vijf keer zo groot.”
Klijnsma: “Als wethouder kwam ik deze mensen tegen en als staatssecretaris zocht ik ze op. Dit is iets waar ik zelf ook hartstikke mee worstel. Maar is dan de oplossing dat ik de PvdA verlaat? Of moet ik aan boord blijven en mijn partij spiegels voorhouden?”
Van Dam: “Ik ben te lang in die partij gebleven. Pas laat realiseerde ik mij, dat je ook loyaal kunt zijn aan de verkeerde dingen. Ik wil de PvdA niet vergelijken met de maffia, maar in de maffia is de loyaliteit ook heel erg groot.”
Als je daar niet loyaal bent, wordt je kop er af gehakt.
Van Dam: “Nou ja, in de Partij van de Arbeid word je ook niet zachtzinnig behandeld, hoor.”
Klijnsma: “Het spijt me wel, Marcel. Ik ben vaak een luis in de pels, maar mijn kop zit er nog steeds op.”
Van Dam: “Als je te lang je ogen sluit, ben je loyaal aan de verkeerde dingen.”
Klijnsma: “Ik sta heel dicht bij jouw opvattingen. Ook ik vind dat er niemand als onrendabel mag worden beschouwd. Je moet net zo lang doorgaan tot iedereen zijn stiel gevonden heeft en met opgeheven hoofd mee kan doen. Ook ik zie binnen mijn club dingen gebeuren waar ik de wenkbrauwen bij frons. En meer dan dat. Maar ik voel me thuis bij de idealen van de PvdA en ik blijf daarvoor knokken van binnenuit.”
Van Dam: “Ik ben het, nu de PvdA in de oppositie zit, met veel eens. Maar ik beoordeel de partij op haar gedrag in de regering. Nu staat de PvdA achter dat 14-jarige Afghaanse meisje Sahar dat al elf jaar in Nederland verblijft en eruit moet van Leers. Maar PvdA-staatssecretaris Nebahat Albayrak deed precies hetzelfde!”
Klijnsma: “Wij hebben wel gezorgd voor een generaal pardon.”
Van Dam: “Jawel Jet, maar kinderen van illegalen werden in de gevangenis gestopt. Kinderen! Als criminelen. Terwijl men wist dat ze niet naar hun land teruggestuurd konden worden. De PvdA steunde bijna alles van minister Verdonk. PvdA-staatssecretaris Bussemaker schafte de begeleiding af in de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten. Als dat nu gebeurde, zou de PvdA er tegen te hoop lopen.”
Klijnsma: “Die begeleiding is overgeheveld naar de gemeenten.”
Van Dam: “Zonder geld, hè?”
Klijnsma: “Met geld, maar niet zoveel als in de AWBZ.”
Van Dam: “Ik heb het al eerder gezegd: de PvdA is ideologisch gezien een dood paard en ook Job Cohen kan dat paard niet tot leven wekken. Hij wordt omringd door mensen die het eigenlijke probleem niet zien. Hij zou tegen Schrijer en Norder moeten zeggen: jongens, wat krijgen we nou, zijn jullie gek geworden?”
Klijnsma: “Ik sta links in de PvdA en heb ook wel eens de neiging over partij-grenzen heen te kijken. De SP is mij sympathiek, maar niet in alles. Ik hoop dat ik nooit zover hoef te komen dat ik de PvdA moet verlaten. Voor mij is het steeds opnieuw een afweging of ik iets nog kan meemaken. Als ik in een kabinet had gezeten dat 300 miljoen bezuinigt op speciaal onderwijs, was ik afgetreden. Ik zal mijn partij steeds met argusogen volgen, in al haar uitingen. En soms heb ook ik daar moeite mee, dat is in dit gesprek wel gebleken.”
