Liefdewerk & oud papier
In het Achterhoekse Bredevoort vind je tweedehands-boekwinkels in boerderijen, huizen en zelfs in tuinen. Ondanks de concurrentie van e-reader en internetwinkels houdt Bredevoort de moed erin. ‘De meesten zien hun handel toch als een veredelde hobby.’
Wie een branche in verwarring wil zien, hoeft enkel de laatste jaargang van Boekblad – het nieuwsblad voor de boekenbranche – door te bladeren. Deprimerende koppen als ‘Hoe erg was 2010?’ en ‘De crisis gaat niet aan ons voorbij’ worden afgewisseld met artikelen waarindooddoeners staan als ‘Online verkoop is here to stay’. Had dat tien jaar geleden gezegd en je was al vrij laat geweest – anno 2011 klinkt het haast aandoenlijk,zoals dementerende bejaarden dat kunnen zijn.
De boekwinkel als plek waar je al peinzend en bladerend een cadeau voor jezelf of een naaste aanschaft, dreigt langzaam maar zeker te verdwijnen. Immers, boeken kopen kan ook via internet en de e-reader maakt papieren boeken overbodig.
Kortom, is er nog hoop voor het gedrukte woord?
Om dat uit te zoeken, reisden we af naar het plaatsje Bredevoort, dat zichzelf trots ‘de boekenstad van Nederland’ noemt. Bredevoort is hét voorbeeld van hoe één geniale ingeving van één man genoeg is om het tij te keren.
Grote man achter Bredevoort boekenstad is wijlen Henk Reusink. Wat Guus Hiddink is voor Zuid-Korea, was Henk Reusink voor Bredevoort. Laat zijn naam vallen in het plaatselijke café en de stamgasten zullen je de rest van de avond vermaken met sterke verhalen en, met een beetje mazzel, van gratis drank voorzien.
Reusink wordt ook wel ‘de Godfather van Bredevoort’ genoemd. Hij was het die Bredevoort achttien jaar geleden besmette met het boekenvirus. Tijdens een vakantie in Wales belandde de ‘Godfather’ per toeval in het gehucht Hay-on-Wye. Het viel hem op dat het dorpje ondanks het kleine inwonertal en het schijnbare gebrek aan werkgelegenheid in de regio goed wist te overleven dankzij een levendige handel in tweedehands boeken.
Meteen dacht Reusink aan zijn eigen woonplaats. Tijdens de jaren tachtig werd Bredevoort geteisterd door leegloop. De laatste keuterboertjes hielden ermee op, de plaatselijke middenstand verdween en de meeste textielfabrieken in Winterswijk waren al dertig jaar gesloten. Aan het centrale plein stond zo’n beetje de helft van de gebouwen leeg,
Het Welshe concept van a bunch of books in the middle of nowhere in combinatie met goedkope huurruimte bleek een schot in de roos.
Na de eerste pioniers volgden de specialistische boekenverkopers, daarna openluchtboekenkasten in tuinen, waar de aspirant-koper naar believen boeken uit kan trekken om, als hij iets naar zijn gading vindt, de koopsom in de brievenbus te deponeren. En zo groeide Bredevoort in de loop der jaren uit tot een soort bedevaartsoord voor boekenliefhebbers.
Maar Bredevoort ligt voor een Randstedeling ver weg, en zelfs de meest stoffige, digibete boekenwurm heeft anno 2011 toch wel ontdekt dat speuren naar een zeldzaam tweedehandsje op internet oneindig veel sneller gaat dan op hoop van zegen boekenkasten navlooien in Achterhoekse tuinen.
In heel Nederland hebben antiquairs het moeilijk door de internethandel. Marktleider De Slegte heeft sinds 2006 al vier van zijn 22 winkels gesloten. Dan zal ook Bredevoort wel veel last hebben van dat vermaledijde internet.
“Ben je gek, daar werken wij tegenwoordig net zo hard aan mee, joh!” zegt voorzitter van de Stichting Bredevoort Kunstmanifestatie, Tonny te Loo.Als je Te Loo moet geloven, heeft de boekencrisis het vestingstadje wel even aangedaan, maar snel weer verlaten. “In 2005 hadden we het idee dat internet een eind zou maken aan onze handel in tweedehands boeken. Nu haalt de gemiddelde boekhandelaar hier al dertig procent van zijn omzet uit internetverkoop. In de winter loopt dat zelfs op tot zestig procent.”
Sommige winkeltjes hebben een eigen verkoopsite, maarde grote stap voorwaarts kwam toen grote boekensites zoals bol.com het mogelijk maakten om zelf tweedehands boeken aan te bieden. Te Loo: “Eigenlijk doe je iets tegen je principes, maar het werkt zó snel op internet.”
Te Loo is dus nog steeds positief gestemd. Over de internetverkoop denkt hij in termen als: if you can’t beat them, join them. Klaas Stoeten (49) ziet het allemaal iets minder rooskleurig in. Hij is een van de weinige ondernemers van het stadje die niet ‘in de boeken’ zit. Stoeten runt een restaurant in Bredevoort en heeft wel ideeën over welke richting Bredevoort op moet. “Begrijp me niet verkeerd, de boekenjongens zijn de reden dat Bredevoort nu is wat het is, en daar ben ik ook trots op, maar van ondernemer tot ondernemer communiceren is soms moeilijk. De meeste boekhandelaren hier zien hun handel toch als een veredelde hobby.”
Het merendeel van de handelaren in Bredevoort valt inderdaad onder de noemer ‘amateur’. Tonny te Loo begon zijn boekwinkel in een verbouwde stadsboerderij net naast de kerk. De kleine ruimte staat zo volgestapeld met boeken dat je de winkel niet kunt bezoeken zonder letterlijk in aanraking te komen met boeken.
Te Loonoemt zichzelf ook zeker geen boekenexpert. “Ik ben in 2003 begonnen, dus ik kom eigenlijk net kijken. En met mijn 58 jaar ga ik de status van ‘expert’ in dit leven niet meer bereiken.” Maar liefde voor het boek heeft Te Loo zeker. “Toen ik acht jaar geleden begon, hield ik wel van boeken, maar wist ik verder van toeten noch blazen. Mijn schamele aanbod bestond toen vooral uit boeken die andere handelaren wegdeden.”
Nu zijn er waarschijnlijk weinig plekken op de wereld waar je beter kunt zitten als onervaren boekhandelaar dan in Bredevoort. In tegenstelling tot de boekenwereld buiten Bredevoort is men er in het stadje goed van doordrongen dat een nieuwe boekhandelaar geen concurrentie is, maar extra reclame. Elke nieuwe winkel wordt dan ook met enthousiasme ontvangen en geholpen. Te Loo: “Mijn overbuurman is een echte boekenman die me ontzettend veel heeft geleerd. Niet alleen over wat ik moet kopen, maar vooral ook wanneer en waar ik dat moet doen.”
Toch geeft ook Te Loo tijdens een rondleiding door de middeleeuwse straten van Bredevoort toe dat zijn stad zich in de toekomst wellicht beter niet alleen meer op boeken kan richten. “Momenteel weten we de verkopen met moeite stabiel te houden, maar je merkt wel dat je vooral een ouder publiek trekt, en een deel daarvan sterft nu eenmaal uit. Daardoor worden er bijvoorbeeld steeds minder boeken verkocht over Nederlands-Indië.”
En ontlezing in het algemeen, heeft Bredevoort daar last van? Te Loo aarzelt: “Het heeft er meer mee te maken dat je op een gegeven moment tegen de grens aan loopt van het aantal mensen dat op tweedehands boeken afkomt. Ik vind dat we ons daarom meer moeten richten op wandelaars en op kunst- en cultuurliefhebbers.”
Klaas Stoeten is stelliger: “Dat internet gaat uiteindelijk toch het einde betekenen van de boekhandel. Bredevoort zou zich veel meer moeten richten op de normale toeristen. Souvenirwinkels, koffiehuizen: dat soort zaken zou van Bredevoort een echte toeristentrekpleister maken.” Zelf geeft hij het goede voorbeeld door binnenkort een stenenwinkeltje te beginnen.
Of hij denkt dat de boekenkasten ooit zullen verdwijnen uit de Bredevoortse tuinen? Stoeten fronst zijn wenkbrauwen, denkt even na en zegt dan: “De meeste handelaren zijn hobbyisten die het uit pure liefde voor het boek doen. Die blijven wel. Maar ervan leven zal steeds moeilijker worden.”
Sinds 1993 mag elke inwoner van de oude stadskern van Bredevoort dertig procent van zijn woning als boekwinkel inrichten. Inmiddels heeft dhet 1600 inwoners tellende stadje in de Achterhoek afhankelijk van het seizoen tussen de tien en twintig antiquariaten. Sommige zaken zijn professioneel opgezet en bezitten een indrukwekkende unieke collectie. Het merendeel van de antiquariaten wordt echter gerund door hobbyisten. Bij sommige verkopers loop je haast de woonkamer binnen en heb je het idee in iemands privécollectie te snuffelen.Daarnaast zijn er tientallen huizen met een openluchtboekenkast in de tuin. Wil je een boek kopen, dan word je geacht het geld in de brievenbus achter te laten.
