‘Nieuws is belachelijk geworden’

De satirische nieuwsprogramma’s van Jon Stewart en Stephen Colbert zijn ongekend populair in de Verenigde Staten, maar wat ze doen is niet echt nieuw. In 1995 maakte de stad Cincinnati kennis met het fenomeen Uncle Jay, het alter ego van Jay Gilbert. Op een lokale televisiezender blikte hij terug op het nieuws van de voorbije week, en won daarmee na twee seizoenen een Emmy. Ironisch genoeg was zijn rubriek Uncle Jay Explains The News toen alweer van het scherm gehaald. Sinds 2007 is de ‘nieuwsoom’ echter terug, op internet, waar hij met sommige afleveringen miljoenen hits scoort.

“Op het eerste gezicht lijkt Uncle Jay Explains The News gemaakt te zijn voor kinderen, maar dat is niet zo. Al denken mensen vaak van wel,” zegt Jay Gilbert. “Ik hoor van leraren die het in de klas laten zien: dat gaat van de middelbare school tot hoger onderwijs. Meestal krijg ik ongeveer zo’n tien tot twintig e-mails en reacties per dag, maar soms zijn het er ineens vijftig in een uur. Dan kom ik erachter dat een leraar een aflevering aan zijn klas heeft laten zien en zijn leerlingen opdracht heeft gegeven om mij vragen te sturen.”

In zijn rol van Uncle Jay maakt Gilbert een karikatuur van mensen in het nieuws, en van de Amerikaanse nieuwsindustrie zelf. “Nieuws is belachelijk geworden. Fox News is het meest cartoonesk, maar andere zenders kunnen er ook wat van, zelfs CNN. Het kost tegenwoordig enorm veel moeite om betrouwbare en bruikbare nieuwsbronnen te vinden. In een wanhopige poging om hun marktaandeel te behouden en te vergroten, zijn veel nieuwsshows op den duur simpelweg cartoons geworden. Zelfs met breaking news als de aardbeving en tsunami in Japan weten ze nog vulgair uit de hoek te komen. En dan heb ik weer iets om de draak mee te steken. Goeie journalistiek bestaat nog wel, maar je moet er verdraaid goed naar zoeken.”

Hoe anders was het bedoeld toen in 1934 de Federal Communications Commission werd opgericht, de instantie die de uitzendrechten uitgeeft. Het idee was dat zendgemachtigden het publieke belang zouden dienen. Overdag werd voornamelijk entertainment junk uitgezonden, maar de omroepen deden hun best om ‘s avonds hoogwaardige nieuwsprogramma’s te brengen. Tot in de jaren zeventig werden nieuws- en actualiteitenrubrieken nog niet ingezet om winst te genereren, en de nieuwsvoorziening was indertijd dan ook van redelijk hoog niveau, zegt Gilbert. “Maar door het veranderende media-landschap kwam journalistiek als eiland van onaantastbare integriteit in het nauw. Tegenwoordig is het verworden tot entertainment.”

Nieuwsrubrieken op de Amerikaanse televisie worden tegenwoordig sterk beïnvloed door de advertentiemarkt. Voor een tv-station zijn drie maanden essentieel: februari, mei en november. De kijkcijfers van die zogeheten sweep months bepalen de advertentietarieven voor de daaropvolgende tijd. Vandaar dat er gedurende die perioden allerlei kijkcijferstunts uit de kast worden gehaald, zoals onlangs bijvoorbeeld IBM-computer Watson die meedeed aan de quiz Jeopardy. Voor dertig procent meer kijkers dan in februari 2010 versloeg Watson de beste twee menselijke kandidaten uit de geschiedenis van het programma. Alle award shows, zoals de uitreiking van de Oscars, worden tijdens deze maanden uitgezonden. Ook de nieuwsrubrieken proberen een zo groot mogelijk publiek te trekken, en dat gaat ten koste van de kwaliteit. Objectief zijn de meeste allang niet meer.

“Je kunt niet op één nieuwsprogramma afgaan, dus ik kijk ze allemaal,” zegt Jay Gilbert. “Vaak zijn ze incompleet in hun verslaggeving. Natuurlijk kunnen ze oprecht denken dat ze niet bevooroordeeld zijn, maar dat zijn ze wel. Door wat ze wel of juist niet laten zien. Er is genoeg reden om naar Fox News te kijken, of om websites als The Drudge Report en The Huffington Post te lezen, al was het maar om te zien wat ze in hun berichtgeving benadrukken om hun opinie kracht bij te zetten, en wat ze onderbelichten om de tegenpartij niet in de kaart te spelen. De enige manier om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van wat er echt speelt, is al die verschillende media te volgen. Dan zie je de tegenstrijdigheden. Met Uncle Jay Explains The News bied ik tegenwicht aan zowel Fox als CNN.”

Hoewel het nog ruim een jaar duurt voor de Amerikanen naar de stembus gaan, spelen de presidentsverkiezingen van 2012 al maanden een rol in de nieuwsvoorziening. Ook dat lag in het verleden anders. “Richard Nixon kondigde zijn kandidatuur voor de verkiezingen van 1968 pas aan in februari van datzelfde jaar. Maar met de huidige 24-uurs-nieuwscyclus is er een eindeloze behoefte aan verhalen ontstaan, en politici willen die maar al te graag leveren. Wat het nog irritanter maakt is dat veel media erop wijzen dat het onzin is om je in dit stadium al op te winden over de verkiezingen, maar dat ze die opwinding vervolgens nog eens extra aanwakkeren. Vier jaar geleden, in augustus 2007, stond het nieuws bol van items over de race naar het Witte Huis tussen… Hillary Clinton and Rudy Giuliani!”

De recente crisis rond de verhoging van het Amerikaanse schuldenplafond was volgens Gilbert heel anders verlopen zonder de televisiezenders die nu al volop aandacht besteden aan de verkiezingen van volgend jaar. “Als de deadline voor het verhogen van de debt ceiling een jaar eerder was geweest, zou die hele discussie zoals altijd geruisloos zijn overgewaaid. De Tea Party-beweging heeft sinds de midterm elections van vorig jaar echter behoorlijk aan invloed gewonnen; dat ligt overduidelijk ten grondslag aan dit hele zomercircus.”

Grote afwezige in de spotlights is Sarah Palin, die zich de afgelopen tijd afzijdig heeft gehouden, tot ze onlangs opdook tijdens een tournee in Iowa. Mocht Palin zich kandidaat stellen, dan zullen de media hun focus vooral richten op haar en Michele Bachmann. “In dat geval garandeer ik je dat alle nieuwsrubrieken de strijd tussen die twee zullen presenteren als een catfight. Bachman heeft veel tijd gestoken in de voorbereiding van haar campagne; dat heeft ze heel zorgvuldig aangepakt. Ze doet sterk denken aan Palin, maar Bachman heeft echt talent om met geduchte interviewers om te gaan. Zij is ook veel handiger in de omgang met haar onwelgevallige media; die weet ze in haar voordeel te gebruiken. Palin klaagt alleen maar als ze wordt aangevallen. Daarnaast is Michele Bachmann beter dan wie ook, man of vrouw, in het ontwijken van moeilijke vragen.’

Geen enkele televisiezender kan zonder ‘brekend nieuws’. En is er even onvoldoende materiaal voorhanden in een nieuwswaardig item, of ontwikkelt een onderwerp zich niet snel genoeg, dan zullen de media elk ander verhaal grijpen dat ze maar te pakken kunnen krijgen. “Of ze berichten over zichzelf, dat doen ze maar al te graag. Recentelijk draaide alles om de coverfoto van Newsweek van Michele Bachmann (waarop ze met wijd opengesperde ogen stond – red.), vervolgens om de weinig flatteuze foto’s van Michele Bachmann die een corn dog eet, en daarop weer de weinig flatteuze foto’s van andere kandidaten die dezelfde snack eten. Onderwerpen waarvan goede foto’s of filmbeelden zijn, krijgen meteen voorrang. Maar van de politieke kwesties waar het écht om draait, is vrijwel nooit pakkend beeldmateriaal, en die krijgen dus weinig aandacht.”

De filmpjes op unclejayexplains.com – elke maandag verschijnt een nieuwe aflevering – duren maar drie minuten. Toch is Gilbert er een heel weekend mee bezig. Tijdens het filmen en monteren staat hij er niet echt bij stil dat er uiteindelijk mensen naar zullen kijken, ondanks zijn schare van minstens 30.000 volgers. Soms trekt hij zelfs een miljoenenpubliek; zo haalde de meest succesvolle aflevering van Uncle Jay Explains The News, ‘

Singing Year in Review’ uit 2008, acht miljoen pageviews op YouTube. Helaas is daarvan geen tastbaar bewijs meer voorhanden; Gilbert zag zich genoodzaakt het filmpje opnieuw te monteren en te uploaden omdat hij een foto had gebruikt die achteraf een privékiekje bleek te zijn in plaats van een nieuwsbeeld. “Eindejaarsafleveringen vind ik erg leuk om te maken. Ik becommentarieer zingend het nieuws van de voorbije twaalf maanden, met parodieën op bekende kerstliedjes. Ze zijn tamelijk ingewikkeld om te maken, maar gelukkig krijg ik daarbij hulp van vrienden. Ik ben er altijd erg trots op, zoals ook op filmpje waarin ik optreed als twee verschillende rechters van het Hooggerechtshof. Eveneens zingend, inderdaad, op de muziek van Dueling Banjos.”

De populariteit van Uncle Jay groeit intussen gestaag, al hebben de grote networks hun oog nog niet op hem laten vallen. “Uiteraard zou ik het leuk vinden als Jon Stewart of Stephen Colbert me zouden bellen, maar ik heb ze nog niet aan de lijn gehad. Nóg niet tenminste. Een bijdrage leveren aan een van hun shows – ja, dat zou wel een droomscenario zijn. Ik ben niet uit op fortune and fame, al zou het wel aardig zijn om met Uncle Jay in mijn levensonderhoud te voorzien. In het dagelijks leven ben ik dj voor het radiostation WEBN in Cincinnati, en een van de redenen dat ik vier jaar geleden weer met Uncle Jay ben begonnen, is dat er destijds een hoop gerommel was in de radiowereld. Er was een golf van ontslagen, en die had ook mij kunnen treffen. Dus het leek me handig om er iets naast te hebben. Enfin, ik ben niet ontslagen. Het is een liefhebberij, zeker. Dankzij het webwinkeltje op m’n site hoef ik er in elk geval geen geld op toe te leggen.”