Gevaarlijke denkers

Ter staving van zijn bewering leidt Bolkestein de lezer in hoog tempo, in een stijl die geen enkele tegenspraak lijkt te dulden, door de achttiende eeuw, en beschrijft de politieke invloed van de idealistische Duitse filosofen en de rol van de intellectuelen in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie, voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog, alsmede de opkomst van het communisme en het fascisme.

Bolkesteins kritiek richt zich op de ‘romantische onzin’ en irrationele manieren van denken die de politiek hebben beïnvloed, zoals het postmodernisme, vitalisme en religieus fanatisme. Daartegenover stelt hij de zegeningen van de moderniteit, door hem opgevat als het juiste, kalme gebruik van de rede, voorzien van een gepaste portie classicisme en pragmatisme, naast een zo groot mogelijk buitensluiting van ideologie. En dan staat moderniteit voor de scheiding van kerk en staat en voor de politieke verheffing van het individu boven het collectief.

Het boek is te lezen als een pleidooi voor een manier van politiek bedrijven die eigenlijk in Den Haag al is ingevoerd sinds Wim Kok in de jaren negentig besloot dat zijn partij de ‘ideologische veren’ van zich af diende te schudden. Die nuchtere, pragmatische benadering van de politiek evenwel werd nogal sterk doorgevoerd en onttrok zich vaak aan het oog van de burger, die zich op den duur niet meer herkende in de grijze, immer ritselende muizen van de kabinetten-Kok. Met de opkomst van Pim Fortuyn kreeg de politiek weer wat kleur, al is bekend dat Bolkestein die man een volstrekte ‘pleefiguur’ vond.

Verrassend of nieuw is het niet wat Bolkestein poneert, maar vermakelijk blijft het wanneer hij gehakt maakt van het zooitje der intellectuelen. “Zij (intellectuelen) hebben de neiging op basis van algemene beginselen en niet gehinderd door ervaring, uitspraken te doen over tal van bijzondere onderwerpen, wat vaak ontaardt in ijdel getheoretiseer dat het zicht op de werkelijkheid blokkeert.”

De ongerijmde invloed van intellectuelen op de politiek heeft er volgens Bolkestein toe bijgedragen dat West-Europa thans het vertrouwen kwijt is in de eigen beschaving. Het begon bij de elite, maar is inmiddels doorgesijpeld naar de algemene bourgeois-cultuur, zeg maar naar Henk en Ingrid. Volgens Bolkestein was het namelijk de intelligentsia die de secularisatie stimuleerde en het multiculturalisme uitvond. De secularisatie ontnam mensen de mogelijkheid om te verzoenen, te vergeven, schuld te kennen of boete te doen. En daarna weer verder te gaan. Het multiculturalisme bleek een utopie, een dure vergissing, die ten onrechte uitging van ‘de Goede Vreemdeling’, een onderafdeling van het idee van ‘de wezenlijke goedheid van de mens’.

Hoe dat vertrouwen kan worden hersteld, vermeldt Bolkestein niet. Dat is jammer, maar misschien voelt een intellectueel zich uitgedaagd.

Naam schrijver>Frans van Deijl

Frits Bolkestein: De intellectuele verleiding – Gevaarlijke ideeën in de politiek. Bert Bakker, €25. Ook via ako.nl

Wij zijn ons brein (1) – Dick Swaab

Dromen, durven, doen (2) – Ben Tiggelaar

De familieblues (4) – Yvonne Kroonenberg

De man die naar Auschwitz wilde (3) – Denis Avey

De vrouwen van prins Bernhard (5) – Marc van der Linden

Jihad met sambal (8) – Step Vaessen

Seal Team Six (6) – Howard Wasdin & Stephen Templin

Ik ben oké, jij bent een sukkel (10) – Berthold Gunster

De BV Bruinsma (7) – Hendrik Jan Korterink

De intellectuele verleiding (-) – Frits Bolkestein

Tussen haakjes de klassering van vorige week. Deze non-fictietoptien is tot stand gekomen op basis van de verkopen bij AKO.