Hoedt u voor namaak
Als dochter van een veroordeeld valsemunter was ik al bij voorbaat gefascineerd door het boek Leugenaars & vervalsers – Een kleine encyclopedie van misleiding. Het viel bepaald niet tegen. De auteur, Roelf Bolt, leverde een even leerzaam als onderhoudend naslagwerk af, waarvan elk lemma zich laat lezen als een waarschuwende parabel.
Zo blijken niet alleen voor de hand liggende zaken als bankbiljetten en Rembrandts te worden vervalst, maar ook huis-, tuin- en keukenwaren als eieren en kaas. Zelfs wie de tanden in een Ferrero Rocher-bonbon denkt te zetten, kan zich hebben laten foppen door een gewetenloze bende.
Niet elke bedrieger heeft echter kwade bedoelingen, zo leert het lemma van de vervalste zebra’s. De beesten zijn te vinden in de dierentuin van Gaza-Stad, waarvan vrijwel de hele populatie door Israëlische aanvallen is gesneefd. “In het najaar van 2009 (-) brengt een beroepsschilder met haarverf een zwart streeppatroon aan op twee witte ezels, die daarna als zebra door het leven gaan. Treurig dat het zo moet, maar veel kinderen die nog nooit een echte zebra hebben gezien, beleven er veel plezier aan.”
Begrip voor de motieven van sjoemelaars toont Bolt wel vaker, vooral waar de slachtoffers door hun eigen domheid en hebzucht in de val lopen. Zoals de handelaren in oud ijzer die zich de Eiffeltoren laten aansmeren. Of de kersverse New Yorkers die fortuinen denken te kunnen verdienen aan tolheffing op de Brooklyn Bridge. “De goedgelovige immigrant kan zijn geluk niet op. Amerika is inderdaad (-) het land van de onbegrensde mogelijkheden! Na een bedrag betaald te hebben tussen de 200 en 1000 dollar (-) krijgt de koper een keurig betaalbewijs: ‘Eén brug, in goede conditie.'”
Een neutrale opsomming van feiten is deze encyclopedie dus allerminst. Vooral niet waar Bolt zich boos maakt over charlatans die zich verrijken over de ruggen van zieken en wanhopigen. De Jomanda’s en Mellie Uylderts krijgen er ongenadig van langs, evenals de kwakzalver Patrick van Eeghem, die jenever als wondermiddel verkocht aan uitbehandelde kankerpatiënten – ‘uitschot’ van het meest verwerpelijke soort, dat ‘een pak slaag’ verdient.
Hoewel Bolt in zijn inleiding een uitvoerige definitie geeft van de begrippen ‘leugenaar’ en ‘vervalser’, waarin voorop staat dat sprake moet zijn van moedwillig gepleegd bedrog, lijkt hij zich daar niet altijd aan te houden. Zo krijgt Tara Singh Varma, de GroenLinks-politica die een ongeneeslijke ziekte voorwendde, het voordeel van de twijfel, omdat ze ‘erg in de war’ zou zijn geweest. Maar zat er aan pakweg Lou de Palingboer of Boudewijn Büch dan geen steekje los? En waarom wordt wel Joseph Smith vermeld, de oprichter van de Mormoonse kerk, en niet Jezus Christus, grossier in wonderen, die volgens Bolt ten enenmale onbestaanbaar zijn?
Een ander manco van het boek, dat Bolt trouwens niet valt aan te rekenen, is dat de beste bedriegers er niet in staan, omdat ze eenvoudigweg nooit door de mand zijn gevallen – met uitzondering van de grappenmakers die hun poets uiteindelijk zelf maar opbiechtten.
Wie er evenmin in staat, is mijn vader. Dat laatste is natuurlijk volkomen terecht: hij was onschuldig. Eerlijk waar.
Roelf Bolt: Leugenaars & vervalsers – Een kleine encyclopedie van misleiding. Querido, €22,50.
Ook via www.ako.nl.
