Was het in de vaderlandse politiek echt zo’n saaie boel voordat Pim Fortuyn tien jaar geleden als lijstaanvoerder op het podium van Leef-baar Nederland klom, of viel het achteraf bezien wel mee?

Twee woorden: Ad Melkert. Nóg twee woorden: Hans Dijkstal. De eerste was eind 2001 fractievoorzitter en kandidaat-lijsttrekker van de PvdA, de ander was fractievoorzitter en kandidaat-lijsttrekker van de VVD. PvdA en VVD zaten al sinds 1994 onder leiding van Wim Kok samen in de regering en in de peilingen ging het beide partijen zeer voor de wind: de PvdA stond in de Politieke Barometer van 23 oktober 2001 op 47 zetels – nog slechts zes verwijderd van de historische recordscore van Joop den Uyl uit 1977 – en de VVD op 42, hoger dan de liberalen zelfs onder aanvoering van Hans Wiegel of Frits Bolkestein ooit hadden gereikt. In mei 2002 stonden nieuwe Kamerverkiezingen gepland en die leken te gaan draaien om maar één kwestie: wie ging er premier worden van Paars III, Melkert of Dijkstal?

Het is nog maar tien jaar geleden, maar het lijken er wel twintig. Oorzaak: er is sinds het najaar van 2001 nogal wat veranderd in Nederland. Dat PvdA en VVD, met ruggensteun van D66, destijds acht jaar lang op een welhaast vanzelfsprekende wijze samen het land regeerden, is nu bijna niet meer voorstelbaar. Dat weinig tot de verbeelding sprekende politici als Melkert en Dijkstal het tien jaar geleden konden schoppen tot (kandidaat-)lijsttrekker lijkt minstens zo bizar – hadden ze bij de PvdA en de VVD echt niets beters in huis? Of viel hun stoffigheid destijds niet op, omdat het CDA en D66 in 1998 de Kamerverkiezingen in hadden durven gaan onder aanvoering van respectievelijk Jaap (‘Gaap’) de Hoop Scheffer en Els Borst? Voor het eerst was Nederland toen getuige geweest van verkiezingen zonder bijverschijnselen die het woord ‘campagne’ verdienden. Eindresultaat: een opkomstpercentage van slechts 73,3 procent, een all time low.

---

Toch dienden we daar niet al te treurig over te zijn, zo hoorde je destijds wel beweren. Historisch lage opkomstpercentages bij parlementsverkiezingen konden er namelijk ook op duiden dat veel kiezers eenvoudigweg tevreden waren. Ook de grote populariteit van middle-of-the-roadpolitici als Melkert en Dijkstal leek in die richting te wijzen. Zeker, dat waren geen leiders met een Groot Verhaal, maar misschien school daarin wel hun geheim. Want de kiezers wilden kennelijk geen Grote Verhalen meer; een meninkje zo nu en dan vonden ze ruim voldoende. Hoe ging die tune van de Postbank ook alweer? “Vijftien miljoen mensen/op dat hele kleine stukje aarde,/die schrijf je niet de wetten voor,/die laat je in hun waarde.” Het nummer had in 1996 bovenaan in de Top 40 gestaan en was een beetje ons nieuwe volkslied geworden. Omdat het een ode was aan onszelf en een loflied op het ‘moderne’, ‘tolerante’ Nederland van na de jaren zestig. En natuurlijk ook vanwege de begeleidende clip, waarin bijna iedereen lachte, kroketten at, topless op het strand lag of door de polder schaatste, en waarin ons enige probleem was dat je fiets ‘nergens veilig’ stond. Zo zorgeloos en relaxed waren we – of wilden we zijn. Francis Fukuyama had na de val van de Berlijnse Muur ‘het einde van de geschiedenis’ afgekondigd – niemand was daar slechter van geworden. Klaarblijkelijk was nu ook het einde van de politiek aanstaande, zeker als er nog even betere fietssloten werden uitgevonden. So what?

Er is de laatste tien jaar vaak gezegd en geschreven dat er voor Pim Fortuyn en zijn kritiek op de islam en het Nederlandse asiel- en integratiebeleid een ‘voedingsbodem’ bestond, toen hij op zondag 25 november 2001 werd uitgeroepen tot lijsttrekker van Leefbaar Nederland. Omdat Frits Bolkestein in de vroege jaren negentig reeds de eerste deuken had geschopt in ons vermaledijde cultuurrelativisme. Omdat ook sommige niet-liberale denkers daarna langzaam wakker waren geworden, getuige vooral Paul Scheffers’ roemruchte essay over het ‘multiculturele drama’ (NRC Handelsblad, 29 januari 2000). En natuurlijk omdat we op 11 september 2001 getuige waren geweest van islamitische terreuraanslagen van ongekende omvang.

---

Maar laten we de uitgestrektheid van die voedingsbodem vooral niet overdrijven en nog één keer een blik werpen op die Politieke Barometer van 23 oktober 2001, dus ná Bolkestein, ná Scheffer en ook ná 9/11: 47 zetels voor de PvdA van de zeer politiek correcte Ad Melkert en 42 zetels voor de VVD van de minstens zo politiek correcte Hans Dijkstal. Niets in die peiling wees erop dat Nederland tabak had van ‘de puinhopen van acht jaar paars’, die Fortuyn kort daarna te boek zou stellen. Fortuyn, zouden we daarom kunnen stellen, heeft aan de Nederlandse kiezers iets ‘verkocht’ wat ze pas wilden hebben op het moment dat ze het voor het eerst zagen.

En inderdaad: dat zien, in volle omvang, gebeurde op zondag 25 november 2001, in Schouwburg Gooiland in Hilversum op het verkiezingscongres van Leefbaar Nederland. Fortuyn, voorheen vooral bekend als spreker, Elsevier-columnist en commentator van tv-programma Business Class, werd daar met maar liefst 89 procent van de stemmen aangewezen als lijsttrekker van de nieuwe partij, die pas vijf maanden eerder haar oprichtingscongres had gehouden. “Ik heb er zin an. At your service!” luidden de slotwoorden van zijn speech.

Met die twee legendarisch geworden zinnen begon tien jaar geleden het tijdperk-Fortuyn. Dat is een mooi moment om nog één keer terug te gaan naar de wereld van vlak vóór Pim. Naar het land dus dat hij veroverde en waar Fortuyn nu, als het hem zou worden toegestaan om even terug te keren, verbaasd om zich heen zou kijken. Om wat er is veranderd, maar soms ook om wat er hetzelfde is gebleven.

Toen: gulden.

Nu: euro.

---

Toen: partijvoorzitter van Leefbaar Nederland en wethouder van Leefbaar Hilversum.

Nu: partijvoorzitter en aanvoerder van de senaatsfractie van de ouderenpartij 50PLUS.

Toen: 2.255.000.

Nu: 2.651.000.

Toen: vooral bekend als zanger, presentator, fractievoorzitter van Leefbaar Utrecht en mede-initiatiefnemer van Leefbaar Nederland.

Nu: vooral bekend als zanger en presentator.

Toen: 39.908 (derde kwartaal 2001).

Nu: 57.542 (derde kwartaal 2011).

Toen: hoogleraar interculturele communicatie aan de Universiteit van Amsterdam en tevens Fortuyns belangrijkste concurrent voor het lijsttrekkerschap van Leefbaar Nederland.

Nu: oud-hoogleraar interculturele communicatie aan de Universiteit van Amsterdam.

Toen: Rafael van der Vaart (Ajax) en Jon Dahl Tomasson (Feyenoord).

Nu: Dries Mertens (PSV).

Toen: 1522 (derde kwartaal 2001).

Nu: 2278 (derde kwartaal 2011).

Toen: 146.000 (2 procent van de beroepsbevolking).

Nu: 438.000 (5,6 procent van de beroepsbevolking).

Toen: per 22 november 2001 nieuw in de bioscoop (Harry Potter en de Steen der Wijzen).

Nu: per 16 november 2011 nieuw op dvd (Harry Potter en de Relieken van de Dood deel 2).

Toen: 39 procent.

Nu: 94 procent.

Toen: wethouder van Leiden.

Nu: fractievoorzitter en politiek leider van D66.

Toen: 1,4 miljoen (1 januari 2001).

Nu: 1,9 miljoen (1 januari 2011).

Toen: 31 procent (1 januari 2001).

Nu: 37 procent (1 januari 2011).

Toen: Ivo Opstelten (VVD).

Nu: Ahmed Aboutaleb (PvdA).

Toen: campagneleider van Leefbaar Nederland.

Nu: “Ik help bedrijven, organisaties en personen bij het ontwikkelen en uitvoeren van communicatietrajecten waarbij de pers een belangrijke rol speelt,” zo staat te lezen op de site van zijn bedrijf Press Strategies.

---

Toen: 12.410.

Nu: 13.295.

Toen: mede-oprichter en algemeen directeur van het Rotterdamse internetbedrijf ISM (Innovative Solutions in Media).

Nu: minister van Financiën.

Totaal aantal na een asielverzoek verleende verblijfsvergunningen, zowel voor bepaalde als voor onbepaalde tijd

Toen: 7.760 (2001).

Nu: 10.010 (2010).

Toen: iedere zondag om 11.00 uur op RTL5, gepresenteerd door Harry Mens.

Nu: iedere zondag om 11.00 uur op RTL7, gepresenteerd door Harry Mens.

Toen: humanresourcesmanager voor de raad van bestuur van Unilever en oud-hoofdbestuurslid van de VVD.

Nu: minister-president.

Populairste televisieprogramma op de zaterdagavond

Toen: Kopspijkers (VARA), gepresenteerd door Jack

Nu: Ik hou van Holland (RTL4), gepresenteerd door Linda de Mol.

Oppositieleider in de Tweede Kamer

Toen: Jan Peter Balkenende, nadat zijn voorganger Jaap de Hoop Scheffer op 1 oktober 2001 aftrad als fractievoorzitter van het CDA.

Nu: Job Cohen.

Toen: sinds 1970 een bekend gezicht op het Binnenhof, al zeventien jaar lang op de buis als anchor van Den Haag Vandaag.

Nu: al zevenentwintig jaar lang op de buis als anchor van Den Haag Vandaag.

Toen: officier van justitie in Amsterdam en aankomend fractievoorzitter van Leefbaar Nederland in de Tweede Kamer.

Nu: staatssecretaris van Veiligheid en Justitie en VVD-prominent.

Toen: al dertien jaar lang Jan Marijnissen.

Nu: al drieëntwintig jaar lang Jan Marijnissen.

Winnaar van de AKO Literatuurprijs

Toen: Jeroen Brouwers voor Geheime kamers.

Nu: Marente de Moor voor De Nederlandse maagd.

---

Bedrag op de rijksbegroting bestemd voor ontwikkelingshulp

Toen: 8,2 miljard gulden (3,7 miljard euro).

Nu: 4,3 miljard euro.

Toen: staatssecretaris van Financiën.

Nu: partner bij accountants- en adviesorganisatie KPMG, waar hij vier dagen per week werkt als consultant voor de publieke sector en de gezondheidszorg.

Gemiddelde verkoopprijs van een woning

Toen: 429.000 gulden (195.000 euro; derde kwartaal 2001).

Nu: 231.000 euro (derde kwartaal 2011).

Toen: Tweede-Kamerlid van de VVD.

Nu: Tweede-Kamerlid, fractievoorzitter en partijleider van de PVV.

Toen: bewoond door prinses Juliana en prins Bernhard.

Nu: op vrijdag, zaterdag en zondag open voor publiek.

Toen: onderwijzer en gemeenteraadslid te Boxmeer.

Nu: SP-fractievoorzitter in de Tweede Kamer.

Toen: Annemarie Jorritsma (VVD) en Els Borst (D66).

Nu: Maxime Verhagen (CDA).

Toen: al 21 jaar lang directeur van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI).

Nu: al 31 jaar lang directeur van het CIDI.

Toen: minister-president.

Nu: onder meer minister van staat, commissaris van PostNL en voorzitter van de raad van toezicht van de Anne Frank Stichting.

Zeteltal SP volgens de peilingen

Toen: 5.

Nu: 26.

Zeteltal PvdA volgens de peilingen

Toen: 47.

Nu: 17.

Toen: beleidsmedewerker van de stichting Bont voor Dieren.

Nu: fractievoorzitter van de Partij voor de Dieren.

Elke doordeweekse dag om 20.00 uur op RTL4

Toen: Goede tijden, slechte tijden.

Nu: Goede tijden, slechte tijden.

Toen: fractievoorzitter en politiek leider van GroenLinks.

---

Nu: programmamaker voor de Interkerkelijke Omroep Nederland (IKON).

Toen: inspecteur van politie Amssterdam-Kennemerland.

Nu: Tweede-Kamerlid van de PVV.

Op de cover van de nieuwste Playboy

Toen: Froukje de Both.

Nu: Britt Dekker.

Toen: de familie Brenninkmeijer met een geschat vermogen van 17 miljard gulden (7,7 miljard euro)

Nu: de familie Brenninkmeijer met een geschat vermogen van 22 miljard euro.

Toen: een zestienjarige havoleerling van het Drachtster Lyceum.

Nu: wereldvermaard fotomodel.

Toen: 290.170 (1 januari 2001).

Nu: 319.552 (1 januari 2011).

Toen: Zij maakt het verschil van De Poema’s.

Nu: Ik neem je mee van Gers Pardoel.

Nummer één in de albumlijst

Toen: Cieli di Toscana van Andrea Bocelli.

Nu: Mylo Xyloto van Coldplay.

Toen: 506,61 punten.

Nu: doorgaans rond de 300 punten.

Toen: 9959,71 punten.

Nu: meestal rond de 12.000 punten.

Toen: 2,50 gulden (1,13 euro)

Nu: 2 euro.

J.L. Heldring

Toen: al bijna 42 jaar columnist van NRC Handelsblad (voorheen Nieuwe Rotterdamse Courant).

Nu: al bijna 52 jaar columnist van NRC Handelsblad.

Toen: Louis van Gaal, onder wiens leiding Oranje zich niet had weten te kwalificeren voor het WK van 2002 in Japan en Zuid-Korea. Op 30 november 2001 nam hij officieel ontslag.

Nu: Bert van Marwijk.

Toen: 500 miljard gulden (227 miljard euro).

Nu: 391 miljard euro.

Toen: residentie van Pim Fortuyn in de Rotterdamse deelgemeente Delftshaven.

Nu: bewoond door een gezin met kinderen, sinds het pand in februari 2010 voor bijna één miljoen euro werd verkocht door de vorige eigenaren. Die hadden het in 2007 aangeschaft voor hun assurantie- en adviesbureau.

---

Toen: 4582 gulden (2083 euro).

Nu: 2508 euro.

Toen: alleen nog Gerard Reve en Harry Mulisch.

Nu: niet meer van toepassing.

Toen: voetbalanalist van Studio Sport.

Nu: lid van de raad van commissarissen van Ajax.

Toen: 827.000.

Nu: 540.000.

Toen: Johan Derksen.

Nu: Johan Derksen.

Toen: geen.

Nu: acht.

Toen: hoofdredacteur van de Amsterdamse televisiezender AT5.

Nu: presentator van De Wereld Draait Door.

Toen: 130 miljoen gulden (59,4 miljoen euro), destijds nog onder

de noemer van Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD).

Nu: 191 miljoen euro.

Toen: fractievoorzitter en beoogd lijsttrekker van de PvdA.

Nu: in between jobs, sinds twee maanden geleden een einde kwam aan zijn betrekking als speciale gezant van de Verenigde Naties voor Irak.

Toen: fractievoorzitter en beoogd lijsttrekker van de VVD.

Nu: overleed op 9 mei 2010.

Toen: 1.918.700.

Nu: 1.875.600.

Toen: zakenman met een door Quote geschat vermogen van 350 miljoen gulden (159 miljoen euro) en mede-oprichter van Leefbaar Nederland. Van Kooten was ook de man die als eerste Pim Fortuyn benaderde voor het lijsttrekkerschap.

Nu: zakenman met een door Quote geschat vermogen van 99 miljoen euro.

Toen: 504.

Nu: 418.

Toen: Volkskrant-columnist, medewerker van Het Lagerhuis en PvdA-stemmer.

Nu: Volkskrant-columnist en SP-stemmer.

Toen: partijorgaan van Leefbaar Nederland.

Nu: alleen nog de naam van een audiovisueel-literair ensemble uit Amsterdam dat een programma ‘vol humor, scherpe literaire uitspattingen en elkaar in rap tempo opvolgende sketches’ uitvoert.

Toen: woonachtig in Harderwijk en werkzaam bij de Vereniging Milieu Offensief (VMO) in Wageningen.

---

Nu: gedetineerd in de penitentiaire inrichting van Scheveningen –

vermoedelijk nog tot 6 mei 2014 – vanwege de moord die hij op 6 mei 2002 pleegde op Pim Fortuyn, op de parkeerplaats van het Hilversumse Media Park.