‘2012 wordt cruciaal voor de wereld’
De Europese Unie zal ons uit de crisis moeten loodsen, zegt de Franse politicoloog Franck Biancheri, want de Britten en Amerikanen zijn marionetten van hun financiële sector. ‘Anders wordt de chaos alleen maar groter.’
U voorzag onder meer de subprime-crisis in de Verenigde Staten, de financiële crisis van het najaar van 2008, en de terugkeer van de crisis afgelopen zomer. Wanneer zag u voor het eerst dat er iets goed mis is in het financiële systeem?
“Wij ontdekten in 2005 dat de euro het monopolie van de dollar als internationale reservemunt bedreigde, waardoor het hele mondiale financiële systeem instabiel werd. In 2006 zagen we dat de subprime-huizenmarkt in de VS onvermijdelijk tot een crisis zou leiden en dat de Federal Reserve besloot om niet langer de M3-indicator te publiceren – de ruimste indicatie van de geldhoeveelheid in een land, dollars in dit geval. Toen werd het ons duidelijk dat ze iets heel groots wilden verbergen.”
Waarom?
“Om de gevolgen van die crisis tegen te gaan, gingen ze heel veel geld bijdrukken. En daar hadden ze liever geen pottekijkers bij. Tel daarbij het steeds instabieler wordende monetaire systeem op en het was voor ons duidelijk dat er een mondiale financiële crisis aan zat te komen.”
U en uw collega’s hebben vervolgens het verloop van die crisis voorzien. Nu zegt u dat niet Europa, maar de VS en Groot-Brittannië het probleem zijn.
“Absoluut. Het Verenigd Koninkrijk verkeert al sinds juni in een recessie, wat de officiële statistieken ook mogen zeggen. Vergeet niet dat de enige stad in de westerse wereld waar op grote schaal rellen zijn geweest en waar huizen zijn platgebrand, Londen is. Dat dit is gebeurd toont de stress bij mensen, die de gevolgen merken van werkloosheid en bezuinigingen en geen uitweg meer zien. De Britse politiek is gekaapt door de financiële sector die alleen maar met zijn eigen belangen bezig is. In de VS is geen sociaal vangnet zoals in Europa. Daardoor, en door de grotere ongelijkheid, moeten de VS een veel sterkere economische groei hebben dan Europa om hun welvaartsniveau te behouden. En dat lukt ze niet meer. President Obama is een marionet van de financiële sector, net als Cameron trouwens. Zijn regering zorgt ervoor dat de banken uit de wind worden gehouden, terwijl het met de VS steeds harder bergafwaarts gaat.”
Maar de werkloosheid is daar nu lager dan in Europa.
“De Amerikaanse werkloosheids-cijfers zijn een grap. Ze tellen bijvoorbeeld geen mensen mee die al zo lang werkloos zijn dat ze zijn opgehouden met zoeken. Ik schat dat het werkelijke werkloosheidspercentage tegen de twintig procent zit. De arbeidsparticipatiegraad ligt op 64 procent, het laagst in dertig jaar. Het land staat op de rand van een sociale explosie; de middenklasse is uitgeput en ziet geen uitweg meer. Ze vertrouwen niemand meer in Washington, ze zien overal om zich heen werkloosheid. En ze zien geen licht aan het einde van de tunnel.”
Maar mensen hier zijn ook ontevreden.
“Ze zijn ontevreden, omdat er ontwikkelingen zijn waar ze het niet mee eens zijn. Als je Europa vergelijkt met de VS, zie je een groot contrast. Euroland is zich in een hoog tempo aan het hervormen. We hebben nu sluitende begrotingsafspraken, waardoor de weg straks vrij is voor bijvoorbeeld euro-obligaties. Maar in het Verenigd Koninkrijk en in de VS gebeurt helemaal niets! Het Amerikaanse Congres kan het nergens over eens worden, de twee partijen staan elkaar naar het leven. In het Verenigd Koninkrijk zie je dat de enorme bezuinigingen van de regering er nog steeds niet voor hebben gezorgd dat het begrotingstekort onder controle is; de economische situatie verbetert niet – integendeel. En de werkloosheid stijgt snel.”
De eurotop van 8 december, waarbij de meeste lidstaten van de EU besloten om zonder Groot-Brittannië tot een akkoord te komen over budgetdiscipline, was die echt zo belangrijk?
“Ik gebruik het woord historisch niet snel, maar dit was wat je noemt een historische gebeurtenis. Bij LEAP zeggen we nu al zo’n drie jaar dat de crisis verschillende effecten zal hebben, waaronder de versterking van Euroland er een is. Het valt niet langer te ontkennen dat de zeventien landen die de eurozone vormen nu aan de touwtjes trekken binnen de EU. Daarnaast hebben we voorspeld dat het Verenigd Koninkrijk, dat altijd heeft aangestuurd op een verwaterde EU met beperkte bevoegdheden en vrij spel voor de financiële markten, gemarginaliseerd zou raken. Deze top illustreerde beide tendensen.”
U vindt de ontwikkelingen in Euroland bemoedigend; toch komen we in een recessie terecht.
“Maar dat is niet hetzelfde. Als politieke entiteit wordt Euroland sterker. Wat mensen ook zeggen, de integratie gaat erg snel. Er is nu een mechanisme overeengekomen waardoor alle landen worden gedwongen om hun budgetten onder controle te krijgen en te houden. Bovendien, die recessie zie je nu overal, noem me een groot land dat nu geen problemen heeft. De VS zitten in een recessie, wat de officiële statistieken ook mogen beweren. Voor het Verenigd Koninkrijk geldt hetzelfde. Brazilië is praktisch tot stilstand gekomen in het derde kwartaal en ook China heeft te maken met een groeivertraging. Het is een mondiaal probleem, omdat men de crisis van 2008 nog steeds niet heeft opgelost.”
Wat had er toen moeten gebeuren?
De dollar moet worden vervangen als wereldreservemunt door een ‘mandje’ van munteenheden en goud, omdat de dollar volkomen instabiel is geworden en niet meer kan functioneren als pilaar van het monetaire systeem. Ten tweede moet de financiële sector worden hervormd, waardeloze bezittingen afgeschreven en waar nodig genationaliseerd. De banken hebben weinig tot niets geleerd van de afgelopen paar jaar. Maar de overheden hebben het tegendeel gedaan: ze hebben triljoenen euro’s, yens, ponden en dollars gepompt in een financieel systeem dat volkomen failliet is. Dat is weggegooid geld dat de werkelijke economie niets heeft geholpen.”
Maar ziet u dat alsnog gebeuren?
“De schoonmaak van de bankensector zal het komende jaar grotendeels vanzelf plaatsvinden. Het systeem is failliet, veel banken zitten tot over hun oren in bezittingen die niets of veel minder waard zijn dan waarvoor ze op de balans staan. Daarom voorzie ik dat het komende jaar tien tot twintig procent van de westerse banken zal omvallen. De overheden, die erg verzwakt zijn door de crisis en de steun aan de banken in 2008, zullen niet meer in staat zijn om die banken overeind te houden. Bovendien, de publieke opinie zou daar ook fel op tegen zijn.”
Daarbij gaan enorme bedragen in rook op.
“Wat je ziet is dat de virtuele en de werkelijke economie bij elkaar komen en de financiële economie steeds verder inkrimpt, tot alle lucht eruit is geblazen. Dat is een pijnlijk proces, maar onvermijdelijk.”
Om terug te komen op uw optimistische visie op Europa: er is veel kritiek op het gebrek aan eenheid en stimulerende maatregelen. Ook schrijven veel economen, onder wie Nobelprijswinnaar Paul Krugman, dat de economieën te verschillend zijn om in één munt te zitten en de euro dus tot mislukken gedoemd is.
“Ach, Paul Krugman. Maanden geleden voorspelde hij dat de euro binnen tien dagen dood zou zijn. Niets gebeurde. Laat hij zich druk maken over de VS. Hij, en velen met hem, begrijpen niets van Europa en van de complexiteit van het integratieproces. Natuurlijk moeten we toe naar een meer uitgebalanceerde economie van Euroland, alleen zitten we nu nog in de fase waarin de structuur van een begrotingsdiscipline wordt opgetuigd. Als dat eenmaal is gebeurd, kunnen stimulerende elementen worden toegevoegd. Duitsland is daar ook helemaal niet tegen. Een half jaar geleden las je overal dat Duitsland de Eurozone zou verlaten, dat ze Griekenland eruit zouden gooien… Duitsland heeft dat niet gedaan, omdat het heel goed beseft wat er op het spel staat. In tegenstelling tot veel commentatoren in de media.”
U zegt zelfs dat de media de crisis in Europa kunstmatig aanwakkeren.
“Dan heb ik het over de Angelsaksische media, en dan met name The Wall Street Journal en de Financial Times. Deze kranten bestaan maar om één reden: het promoten van de belangen van de financiële centra van respectievelijk New York en Londen. En wat er gebeurt in Euroland in de afgelopen twee jaar is een directe aanval op hun positie. Want Euroland heeft als doel om niet langer afhankelijk te zijn van die financiële markten en de macht van de staat weer boven die van de markten te stellen. Dus schrijven ze dag in dag uit dat Euroland op een catastrofe afstevent.”
Maar die problemen zijn er toch ook?
“Er zijn problemen, maar die zijn niet zo catastrofaal dat ze onvermijdelijk op een ramp uitlopen. Italië heeft bijvoorbeeld een primair begrotingsoverschot (hierbij zijn de rentebetalingen niet meegerekend – red.). Mijn overtuiging is dat die twee kranten, en in hun kielzog de overige Angelsaksische media, de problemen in Europa sterk uitvergroten om de beroerde situatie in eigen land te verbloemen.”
Is de situatie in de VS dan zo slecht?
Absoluut. Zoals ik al zei is de werkloosheid enorm hoog. In de politiek gebeurt niets. Grote sectoren als de auto-industrie staan er heel slecht voor. Het land heeft decennialang zijn onderwijs verwaarloosd, waarvan we nu de gevolgen zien: het ruimteprogramma ligt plat en ze hebben Russische raketten nodig om mensen de ruimte in te schieten. Al zeker twintig jaar mislukken alle gecompliceerde projecten van het enorme militair-industriële complex. Dat hebben jullie in Nederland ervaren met de JSF. En ja, ze hebben wel wat internetbedrijven waar een hoop lawaai omheen wordt gemaakt, zoals Twitter en Facebook. Maar laten we eerlijk zijn: daarmee ga je niet overleven als wereldmacht.”
Nederland is traditioneel een hechte bondgenoot van de VS maar zit ook in de Eurozone. Wat vindt u van het beleid van de Nederlandse regering?
“Nederland is op dit moment non-existent op Europees niveau. Je kunt klagen dat de Fransen en de Duitsers zo overheersend zijn, maar als je zelf niet met goede ideeën komt, vraag je daar zelf om. Maar Ruttes bezoek aan Cameron in november met de afspraak om samen op te trekken maakte al duidelijk dat deze regering niet weet welke kant de wind op waait. Verder zal Nederland binnenkort een enorm probleem krijgen met de pensioenen. Want een deel van de bedragen die nu in rook opgaan, zit in jullie pensioensysteem. Dat komt omdat van de continentale landen, Nederland de oudste en sterkste partner is van de VS. Het Nederlandse bedrijfsleven is daar ook een van de grootste investeerders. Als het daar misgaat, zal Nederland de gevolgen relatief sterk gaan voelen.”
We hebben het nog niet gehad over China, dat toch wordt gezien als de nieuwe supermacht.
“China staat voor een moeilijke periode. Qua economische ontwikkeling staan ze nu in de frontlinie, hun achterstand hebben ze ingehaald. Maar deze nieuwe positie vraagt om een heel ander beleid. Ze zullen moeten omgaan met de roep om meer democratie door de jongere generatie, met de problemen van de enorme vervuiling, met de grote economische tegenstellingen, enzovoort. Daarnaast hebben zij natuurlijk ook met de crisis te maken. Het gaat om heel andere onderwerpen: niet meer alleen om groei, maar om het oplossen van interne tegenstellingen.”
In uw boek The World Crisis schetst u twee scenario’s voor de komende tien jaar: een heel pessimistische en een gematigd optimistische. Welke kant gaat het op?
“Het kan nog beide kanten opgaan. Cruciaal wordt het einde van 2012, want dan zal duidelijk worden of Euroland zijn zaken goed georganiseerd krijgt. Euroland is immers de enige speler die in staat zal zijn om een nieuwe wereldorde vorm te geven en daarbij samen te werken met andere spelers als China, Brazilië en Rusland. De Verenigde Staten zinken pijlsnel weg; bovendien worden ze door niemand meer vertrouwd. De andere landen hebben niet de capaciteiten en niet het vertrouwen, dat Europa wel heeft: het is de grootste markt, het grootste handelsblok en heeft door vele decennia ervaring met Europese samenwerking veel kennis opgebouwd over samenwerking met anderen. De Europeanen zijn de enige die nieuwe regels voor de wereldeconomie en -politiek kunnen creëeren. Dus als Euroland zijn integratie goed afrondt en leiderschap toont, zullen anderen volgen. Zo niet, dan staan we aan de vooravond van een tijdperk van toenemende chaos.”
