Verborgen venijn

In de diepgravende hoestekst suggereert pianist Alexander Melnikov dat het componeren voor Dmitri Sjostakovitsj een vilein kat-en-muisspel was, waarin hij de luisteraar voortdurend opzadelde met vragen die geen eenduidige antwoorden maar juist nóg meer vragen opriepen. Luisterend naar het vrolijke eerste deel van het eclectische tweede pianoconcert kun je je inderdaad afvragen of de componist hier serieus, ironisch of berekenend ‘socialistisch’ aan het werk was. Maar veel tijd om na te denken geeft hij je niet: na de militaristische slotmaten van het allegro schotelt hij ons een andante voor dat in een programma voor licht klassieke liftmuziek niet zou misstaan. Het lijkt wel of hij iedereen te vriend wil houden, en waarschijnlijk was dat ook zo. Wie, zoals Sjostakovitsj, een zichtbaar geïrriteerde Stalin in de zaal heeft gehad, laat zich daarna niet alleen meer door zijn muze leiden – zeker niet als je familie, vrienden en collega’s zijn vermoord of gedeporteerd. Dat maakt de pianoconcerten van Sjostakovitsj, zoals zo veel van zijn grotere, in het oog springende composities, tot behaagzieke, behoudende werken, waarin het venijn zich altijd onder de oppervlakte bevindt. Beide concerten worden door Melnikov in de snellere tempi afgemeten percussief of, zoals in het lento van het eerste concert, met een doorleefd teder toucher uitgevoerd. Dat de componist zich niet helemaal monddood liet maken, is te horen in de kamermuziek, die wat minder in de spotlights stond. De sonate voor viool en piano (de vioolpartij wordt subliem vertolkt door Isabelle Faust) is daar het schoolvoorbeeld van. Collega Pierre Boulez veegde Sjostakovitsj ooit van de tafel als een derderangs Mahler. In deze sonate laat de Rus echter horen dat onder een andersoortig regime zijn carrière naar alle waarschijnlijkheid een heel andere wending zou hebben genomen.