De man van 3,2 biljoen
Vorige week kwam hij even handen schudden in het Witte Huis. Als opvolger van de Chinese president, Hu Jintao. Maak kennis met Xi Jinping, de rode kroonprins die straks de belangrijkste man ter wereld wordt.
Hij houdt van dansen en speelt graag tafeltennis. Dat was alles wat ze in Washington van de toenmalige Chinese vicepresident Hu Jintao wisten. Dat was tien jaar geleden, toen China Hu presenteerde als de toekomstige leider van de Communistische Partij en het land. “Who is Hu?” kopte het opinieblad Newsweek een tikkeltje hautain naar aanleiding van het bezoek van de nogal stijve functionaris, die wel het stalinistische Noord-Korea kende, maar nog nooit in het kapitalistische Amerika was geweest.
Afgelopen dinsdag herhaalde dit kennismakingsritueel zich in het Witte Huis, zij het met nieuwe hoofdrolspelers en dramatisch veranderde geopolitieke machtsverhoudingen. De nieuwe man in Peking heet Xi Jinping. Net als Hu toen is hij nu vicepresident, maar nu vertegenwoordigt hij een ambitieuze supermacht die zich opmaakt voor de strijd met Amerika om de wereldheerschappij. Dat Chinese regime heeft tijdens de banken- en de eurocrisis kunnen zien hoe de westerse industrielanden verzwakt raakten, en hoe de vijanden en kolonisators van vroeger met de pet in de hand aan Peking om steun moesten vragen. Dat beeld staat bij Xi op het netvlies gebrand, en verklaart waarom hij vorige week zeer zelfbewust optrad in Washington.
Het bezoek van de 58-jarige vicepresident is een mooie aanleiding om de internationale machtsverhoudingen opnieuw tegen het licht te houden. De westerse media zitten al maanden boven op de Republikeinse voorverkiezingen in de VS. Zelfs kandidaten die geen enkele kans meer maken op het presidentschap, wordt opgetogen de pols gevoeld. Maar van de toekomstige heerser over een land van 1,3 miljard mensen, een man die op termijn weleens zou kunnen uitgroeien tot de machtigste op aarde, weten de meeste journalisten niet eens hoe je zijn naam uitspreekt (als ‘Zjie Dzjinping’).
Maar de veranderingen in Peking zijn voor de wereld minstens zo belangrijk als de mogelijke machtswisseling in Washington: de aankomende Chinese leider is een man die over de grootste deviezenreserve van de wereld, 3,2 biljoen dollar, kan beschikken. Daarmee heeft hij een beslissende stem in de discussie over hoe China kan profiteren van de financiële problemen in de VS en Europa. Tegelijk is hij de man die problemen moet oplossen met de Aziatische buurlanden die uit angst voor een militair steeds machtiger China bescherming zoeken bij rivaal Amerika. En ook krijgt Xi de grootste uitdaging binnen de Chinese samenleving zelf voor zijn kiezen: de toenemende sociale onrust in ‘de fabriek van de wereld’, die het economische wonder ernstige schade dreigt toe te brengen.
Xi hult zich in stilzwijgen, net als zijn voorganger. Maar de nieuwkomer treedt wel op een andere manier op de voorgrond dan Hu, ook omdat hij een andere familieachtergrond heeft. Dat onderscheidt de rijzige Chinees van Hu Jintao, een stokstijve partijbons die in de bijna tien jaar van zijn presidentschap nooit het masker van politiek functionaris heeft afgezet.
Xi is net als Hu afkomstig uit de hoge adel van de Communistische Partij. Ook hij is een van de rode ‘prinsjes’, familieleden van hoge functionarissen die opgroeiden in de kringen rond dictator Mao Zedong. Maar in Xi komen de schrijnende tegenstellingen van een communistisch land met een kapitalistische economie samen: afkomstig uit een politiek vrij liberale familie heeft hij zich geprofileerd als een modelfunctionaris die trouw de officiële partijlijn volgt.
Xi’s vader, Xi Zhongxun (1913-2002), vocht als guerrillastrijder onder Mao, werd politiek commissaris en schopte het tot vicepremier. Maar hij kwam al voor de Culturele Revolutie ten val en werd gedegradeerd tot fabrieksarbeider omdat hij de publicatie van een Mao-kritisch boek had toegelaten. Pas in 1978 werd hij gerehabiliteerd. Onder de hervormer Deng Xiaoping zorgde Xi senior er enerzijds voor dat de exportprovincie Guangdong in het zuiden economisch bouwrijp werd gemaakt. Anderzijds bekritiseerde hij de bloedige onderdrukking van de protesten op het Plein van de Hemelse Vrede in 1989. Zoon Xi onderscheidt zich ook van de nomenklatoera dankzij zijn populaire vrouw. De flamboyante Peng Liyuan (49) is een tv-ster, die met haar koor van het Volksbevrijdingsleger patriottische liedjes zingt en de rang van generaal-majoor heeft. Hun dochter studeert – onder een andere naam – in Amerika aan Harvard.
Het is de vraag of Washingtons hoop op een nieuw, verzoeningsgezind China werkelijkheid wordt. Het land heeft zich met zijn veto in de VN-Veiligheidsraad tegen de resolutie over Syrië samen met Rusland achter een bloeddorstige dictator geschaard. En ook al zou Xi stiekem hervormingsgezinde ideeën koesteren, dan nog zal hij die niet uiten, anders steekt hij zijn baas Hu politiek de loef af.
Op de Partijdag komende herfst wordt Xi naar verwachting tot secretaris-generaal van de Communistische Partij gekroond, en waarschijnlijk zal hij volgend voorjaar ook het presidentschap van Hu overnemen. Het is nog niet duidelijk of hij ook voorzitter van de Centrale Militaire Commissie wordt, een functie die misschien nog wel belangrijker is omdat die het opperbevel over het Volksbevrijdingsleger inhoudt. En ondertussen is er ook nog kans dat de huidige vicepremier Li Keqiang (56) de nieuwe regeringsleider wordt.
Officieel bestempelt Peking de ambtswisselingen als staatsgeheim. Het getouwtrek om de macht in het Permanente Comité van het Politburo is al begonnen – achter de coulissen. Zeven van de negen zetels in het machtigste beslissingsorgaan van de partij moeten worden gewisseld. Maar een kandidaat die bijzonder kansrijk leek, kwam twee weken geleden ten val: Bo Xilai, partijleider van de stad Chongqing, die zijn burgers Mao-liederen laat zingen en zichzelf afficheert als een bestrijder van corruptie. Een van zijn naaste medewerkers, de plaatselijke commissaris van politie, schijnt te hebben geprobeerd naar de VS te vluchten.
Tot het moment waarop het nieuwe duo Xi en Li een stevige greep heeft op partij, leger en provincies, zal de politieke en intellectuele verlamming van China voortduren. De machthebbers zijn nerveus: voor het eerst sinds de dood van dictator Mao Zedong in 1976 vindt een wisseling van de wacht plaats zonder dat eerst interne machtsstrubbelingen moeten worden opgelost. Daarom gaan zowel de oude als de nieuwe leiders elk risico uit de weg en zijn schrijvers en advocaten die het waagden om kritiek op het regime te uiten, massaal verdwenen of opgesloten.
Wat de rest van de wereld over deze zuiveringen denkt, interesseert China niets. Toen de Duitse bondskanselier Angela Merkel tijdens haar jongste bezoek met prominente critici wilde praten, werd ze botweg gedwarsboomd door de veiligheidsdiensten. Ook de media staan onder strenge overheidscontrole; op tv lieten de communisten talrijke populaire shows schrappen omdat ze zogenaamd obscene beelden bevatten. En op internet werd de bij tijd en wijle opstandige microblogdienst Sina Weibo, de Chinese variant van Twitter, aan banden gelegd. De gebruikers moeten zich voortaan registreren met het nummer van hun identiteitskaart.
Het Amerikaanse bezoek van Xi heeft een helder licht geworpen op de verschillen tussen de westerse democratie en de Chinese dictatuur. Terwijl de Amerikanen nog niet weten wie volgend jaar januari als nieuwe president wordt beëdigd, denken de Chinezen jaren vooruit. Zo werd de huidige leider Hu in de jaren tachtig nog door Deng Xiaoping, de laatste ‘rode keizer’, die in 1997 overleed, als troonopvolger uitverkoren. Ook Xi’s benoeming is al vijf jaar geleden voorgekookt in Zhongnanhai, de hermetisch afgesloten wijk in Peking waar de partij- en regeringstop zit.
Xi is een kandidaat van het midden, die in bijna alle geledingen van de partij wordt geaccepteerd. Toch had partijleider Hu eerst een andere opvolger op het oog: de eerdergenoemde vicepremier Li Keqiang. Net als Hu heeft Li de invloedrijke jeugdafdeling van de partij als achterban. Maar dit plan van Hu werd verijdeld door diens machtige voorganger, de inmiddels 85-jarige Jiang Zemin. Hij drukte de benoeming van Xi door. Dat vicepresident Xi loyaal is aan zijn politieke peetvader, bleek ook in 2009 op de Frankfurter Buchmesse, de grootste boekenbeurs ter wereld. Toen gaf hij bondskanselier Merkel twee in het Engels vertaalde boeken van Jiang Zemin, die elektrotechnisch ingenieur van beroep is. Onderzoek naar energievraagstukken in China en Over de ontwikkeling van de informatietechnologie-industrie in China luidden de titels van deze weinig toegankelijke werkjes.
In 1982 begon Xi aan een lange en moeizame loopbaan in de provincie, de traditionele marsroute naar een topfunctie in Peking. Eerst diende hij de partij in de noordelijke provincie Hebei. Hij maakte naam als specialist in het fokken van varkens, en bezocht met een delegatie van boeren de Amerikaanse staat Iowa. Voor een bezoek aan zijn toenmalige gastheren reisde hij vorige week woensdag opnieuw naar de hoofdstad Des Moines.
Enige tijd na zijn eerste bezoek aan de VS verhuisde hij naar de kustprovincie Fujian, waar hij nauwe economische banden met het vlakbij gelegen Taiwan aanknoopte, de democratische eilandstaat die Peking beschouwt als afvallige provincie. In 2007 sprong Xi zeven maanden in als partijvoorzitter van de economische metropool Sjanghai, nadat zijn voorganger vanwege een corruptieschandaal het veld had moeten ruimen. In Sjanghai, dat wordt gezien als opstap naar posities in de regering, kon hij meteen de band verstevigen met zijn beschermheer Jiang, de machtige peetvader van de zogeheten Sjanghai-kliek, een groep zeer invloedrijke bestuurders.
Als provinciaal bestuurder maakte Xi destijd kennis met westerse zakenmensen als Henry Paulson, voormalig topman van beleggingsbank Goldman Sachs en de latere minister van Financiën. Die noemde Xi lovend een ‘pragmaticus’ en een ‘sterk leider’.
Voor de rest moeten de Amerikanen de grootst mogelijke moeite doen om een goed beeld van de toekomstige Chinese leider te krijgen. Hoe weinig ze weten over Xi blijkt uit de vertrouwelijke cables van de Amerikaanse ambassade in Peking, die WikiLeaks vorig jaar openbaar maakte. Xi wordt hierin ‘extreem ambitieus’ genoemd maar desondanks ‘een goeie vent’, die in zijn vrije tijd graag naar Hollywoodfilms over de Tweede Wereldoorlog kijkt. Ook wordt een stel oude roddels opgewarmd, zoals die over zijn eerste vrouw, die nu in Groot-Brittannië zou wonen. “Ze hadden bijna elke dag ruzie,” werd over zijn mislukte huwelijk met de diplomatendochter geschreven. En verder zou een oudere zus van Xi in Canada wonen en een jongere broer in Hongkong.
Om een inschatting van de man en zijn toekomstige strategie te kunnen maken, lijkt het zinvoller naar zijn openbare optredens te kijken. Zo gaf de rode prins op een reis naar Mexico in 2009 blijk van zijn misnoegen over het Westen. Tijdens de wereldwijde financiële crisis had Peking ervoor gezorgd dat niemand in het gigantische rijk honger hoefde te lijden, zei hij tegen een groep landgenoten, en had het land zo ‘de grootste bijdrage aan het welzijn van de mensheid’ geleverd. Ondertussen had ‘een stel buitenlanders met hun volle buik niks beters te doen dan met het vingertje naar China te wijzen’.
Wie weinig van Xi hebben te verwachten, zijn de Tibetanen. Vele monniken hebben zichzelf in brand gestoken als protest tegen de Chinese bezetter, medio februari nog. Het antwoord van Peking bestond uit het afsluiten door veiligheidstroepen van complete gebieden waar minderheden wonen, waarbij doden zijn gevallen.
Ook afgelopen zomer waarschuwde Xi in de Tibetaanse hoofdstad Lhasa dat hij ‘elke samenzwering zal beëindigen die de stabiliteit van Tibet bedreigt’. Tot het moment waarop zijn macht is verankerd, zal dat de officiële lijn van Peking zijn. In lijn daarmee riep Xi op een nieuwjaarsreceptie begin januari onderwijsfunctionarissen op om op de universiteiten meer aandacht te besteden aan ‘harmonie en stabiliteit’.
Wat had de nieuwe man van China anders kunnen zeggen? In het Politburo zal hij als primus inter pares voor elk compromis moeten vechten. Zelfs Lu, zijn jeugdvriend uit Shaanxi, denkt niet dat Xi hem nog zal kunnen ontvangen, zoals hij dat de afgelopen jaren heeft gedaan: “Als leider van ons land is Xi geen vrij man meer.”
Der Spiegel. Vertaling: Thijs Joosten
