Minder geheimen, minder voorlichters: het kan!
Nederland is geen transparant land. Een initiatiefwet van GroenLinks moet een unieke kans bieden om dat te gaan oplossen.
Wie probeert de inhoud van beleid te begrijpen en de uitwerking te toetsen is aangewezen op de Wet openbaarheid van bestuur (Wob). Daarmee kun je de overheid vragen interne documenten aan iedereen te openbaren. Eigenlijk schrijft de wet ook voor dat documenten ook actief moeten worden geopenbaard, maar dat gebeurt in de praktijk maar mondjesmaat.
Dus moet je de overheid vragen een besluit te nemen door een Wob-verzoek in te dienen. Na duizenden procedures kan ik niet anders dan concluderen dat dat een ware martelgang voor de journalist en rechtzoekende burger is. Maar er is geen keus als je de onderste steen boven wilt krijgen. Ik doe het vaak en deel de resultaten zoveel mogelijk via mijn website.
Maar wie Wobt moet wel over een dikke huid beschikken. Voorlichters laten je gerust weten persona non-grata te zijn als je het lef hebt je verzoek door te zetten. Verschillende overheden begrijpen verzoeken verkeerd en weigeren overleg. Terwijl openbaarheid de norm is, worden verzoeken en weigergronden steevast in het nadeel van de burger geïnterpreteerd. In 2009 kreeg ik communicatie in handen waaruit bleek dat ambtenaren van verschillende gemeenten actief aan het bedenken waren hoe ze mij het beste konden dwarszitten.
Rekeningen sturen was toen de meeste effectieve manier van journalistje pesten en al snel werd dat voor gemeenten standaard. Maar na het vaker bezoeken van de rechtbank dan een gemiddelde draaideurcrimineel gingen duizenden euro’s aan rekeningen van tafel. Koepelorganisaties, die uit publiek geld worden betaald, bemoeien zich wel met beleid maar onttrekken zich aan de Wob. Met één zaak ben ik nu bij het Europese Hof voor de Rechten van de Mens. De uitslag komt over een paar jaar. En de maandenlange termijnen die in de wet vastliggen worden bijna stelselmatig maximaal benut of overschreden. Soms wacht ik maanden op één velletje A4.
Nieuwe WOB
In landen als Zweden, Denemarken, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Bulgarije is transparantie beter geregeld. In Noorwegen kun je gewoon online documenten bestellen. Die krijg je soms binnen een uur en soms na de maximale periode van drie werkdagen. Wetenschappers roepen al langer dat Nederland beneden de standaarden van een open maatschappij functioneert. Ook de politiek ziet dat in. GroenLinks-kamerlid Mariko Peters heeft maandenlang gewerkt aan een initiatiefwet die ons stelsel moet moderniseren. Zelf heb ik hier ook input aan mogen leveren.
Het resultaat is een reveille voor een transparantere overheid. Veel problemen hebben in mijn ogen met de structuur van de overheid te maken. Bijvoorbeeld: de ICT moet veel beter door documenten beter te registreren. Ambtenaren hoeven dan niet meer maanden te zoeken. Ook worden uitzonderingsgronden aangescherpt, zodat regels voor weigeren niet meer misbruikt worden om maar onder transparantie uit te kruipen.
Besluiten moeten beter en meer in lijn met de geest van de wet worden genomen, zodat transparantie weer voorop komt te staan. Van veel informatie wordt nu geëist dat ze actief openbaar worden. Daar hoef je dan als burger niet meer om te vragen. Een enorme verbetering voor zowel burger als de ambtenaar in tijd en irritatie.
Maar de mooiste stap is wel de introductie van een informatiecommissaris. Deze persoon geeft toestemming om termijnen te verlengen, kan ambtenaren onder ede horen en neemt een onafhankelijk besluit als de burger het niet met het besluit eens is.
Dat laatste bespaart de bezwaarfase. Nu doet de beslissende overheid dat zelf. Een tijdrovend proces, waarbij het vaak voelt als college over de wet geven. In de persvrijheidsmonitor (pdf) van 2011 werd ook de slechte kwaliteit van besluiten gehekeld. Door de onafhankelijkheid van de informatiecommissaris zie je in landen als Ierland een drastische afname in het aantal juridische procedures bij de rechter.
Follow the money
Ook wordt de wet logischer doordat we ook publiek geld kunnen volgen. Wie geld van de belastingbetaler aanneemt moet daar ook verantwoording over te durven af te leggen. In andere landen worden daardoor nog wel misstanden aangetoond en dat zal ongetwijfeld ons het nodige geld gaan besparen.
En er is oog voor de ambtenaar. Er zijn enkele galbakken die alleen maar verzoeken indienen om overlast te geven. Als daar echt sprake van is dan kan een verzoek worden geweigerd. Daarvoor moet dan wel de informatiecommissaris worden overtuigd.
Eindelijk gaan we invulling geven aan de slogan ‘de overheid dat ben jij’. De eerste stap is nu een publieke consultatie voor feedback en een wedstrijd om de mooiste preambule bij de wet te schrijven. Daarna kunnen we – als de politiek ook voor meer openheid, beter ICT en dus kostenbesparingen wil stemmen – beleid beter begrijpen. Wobs zijn niet om te pesten, maar om dingen te duiden en het liefst zaken die beter kunnen. Een mooi Nederland is voor mij een land met minder geheimen en meer gefundeerd vertrouwen. Poltici, geef me wat ruimte om mijn werk te doen!
