Laten we gewoon blijven stemmen met potlood

Sinds 2007 wordt in Nederland weer met het rode potlood gestemd, omdat de stemcomputers grote problemen hadden. Hoe de computers precies werkten was een geheim en er bleek nauwelijks op functionaliteit gecontroleerd te worden. Toen men de werking wel tegen het licht ging houden, bleef er maar weinig over van het betrouwbare systeem.

En problemen waren er volop. Kandidaat Guus te Meerman van Zeelands Welzijn zat in een stembureau en bedonderde mensen door het gevoel te geven dat ze stemden op de computer. In werkelijkheid gaf hij de stemcomputer niet vrij en stemde op zichzelf als de nietsvermoedende burger weg was. Het valt een beetje op als er ruim 170 keer op je gestemd wordt, en Te Meerman werd onherroepelijk veroordeeld. Hij werd gepakt om zijn domheid, want het systeem liet geen enkele controle toe.

Maar er waren meer problemen: Hertellen was bijvoorbeeld onmogelijk. Een type stemcomputer bleek via straling het kiesgeheim te doorbreken en hoe de maker ook probeerde, de machine kon niet aan de normen voldoen. Maar fundamenteler is dat een geheim, niet controleerbaar systeem transparante verkiezingen onmogelijk maakt. Onder meer om die reden werden de Nederlandse stemcomputers van Nedap door het Duitse constitutionele hof verboden.

Internationaal probleem
Ook internationaal zijn er nogal wat problemen. Toen computers in de Verenigde Staten na jaren gebruik eens tegen het licht werden gehouden, bleek dat de broncode wemelde van de fouten. De leverancier reageerde door te zeggen dat men ook naar de machine moest kijken en niet naar de producten. Ook zijn er computers die gewoon verkeerd de stemmen telden met als gevolg dat de uitslag niet deugde.

Een demonstratie van stemcomputercriticus Rop Gonggrijp toonde in India hoe het systeem daar relatief eenvoudig is te manipuleren. Een nare gedachte als we weten dat er in landen met twijfelachtige regimes verwoede pogingen worden gedaan het stemproces te beïnvloeden. In Italië kwam na het invoeren van het elektronisch tellen van stemmen opeens een discussie op gang over fraude. Waar er normaliter circa anderhalf miljoen stemmen blanco werden uitgebracht waren dat er in 2006 nog zo’n half miljoen.

Dure grap
Het is moeilijk stemsystemen correct en sluitend te krijgen. Bij de Nederlandse waterschapsverkiezingen bleek bijvoorbeeld de versleuteling voor de geheimhouding onvoldoende en ging er van alles procedureel mis. Daarnaast weten we uit de Nederlandse praktijk dat de inzet van stemcomputers een dure grap is. Alleen in de gemeente Amsterdam bleken de stemmachines per verkiezing ruim een miljoen euro meer te kosten dan een verkiezing op papier.

En toch wil VVD’er Joos Taverne het weer een keer gaan proberen. Hij maakt een initiatief wetsvoorstel voor stemcomputers. Hoe dat vorm moet krijgen, is onduidelijk. Maar het is weer een duur ICT-project. Gelet op de reputatie van de overheid bij dit soort projecten en de problemen wereldwijd zie ik niet in waarom wij het in Nederland nu opeens wel goed zouden gaan doen.

Ook de industrie laat keer op keer zien geen enkel respect te hebben voor de toenemende roep om transparantie, en blijft maar met twijfelachtige producten komen. De ethiek van een aantal bedrijven is nogal merkwaardig. Toen de actiegroep ‘Wij vertrouwen stemcomputers niet’ genadeloos falen aantoonde werd de staat ijskoud bedreigd met het in gevaar brengen van de voortgang van de verkiezingen. Een Amerikaanse leverancier van stemcomputers beloofde de Republikeinen aan een verkiezingszege te helpen. Dat is allemaal nogal bedenkelijk.

Met dramatisch verlopen projecten als de automatisering van de Belastingdienst, de OV-chipkaart, het Elektronisch Patiënten Dossier, de stroom aan beveiligingsincidenten bij overheden, de mislukte invoering van open standaarden en de gebrekkige digitalisering van documenten bij de overheid in het achterhoofd is er sprake van ongefundeerd optimisme. Logischer zou zijn om eerst het parlementair onderzoek naar ICT-projecten af te wachten en bestaande problemen te verhelpen. Daarna kunnen we ons in nieuwe avonturen storten.

Leuke avond
Maar liever nog zie ik dat mensen eens ophouden met zeuren over die paar uur wachten op de verkiezingsuitslag. Een belangrijk proces als verkiezingen moet gewoon aan alle kanten kloppen. Misschien moet Taverne het rapport (pdf) van de commissie onder leiding van partijgenoot Korthals Altes nog maar eens goed lezen. Daar is geen letter Spaans bij en de conclusie is helder: doe het niet zomaar!

Wat mij verbaast is het fanatisme van mensen die een stemcomputer willen. Het argument van een snelle uitslag vind ik daarbij slap. Ik wil snel een uitslag om daarna maanden op de vorming van een kabinet te wachten. En eigenlijk is zo’n verkiezingsavondje toch ook gewoon spannend en leuk?