Samsom legt nu al een bom onder het kabinet
Ik wil niet de Cassandra van deze kabinetsformatie worden: maar ik vraag me wel af waarom niemand heeft opgemerkt dat Diederik Samsom al een stevige brandbom onder de nieuwe coalitie van PvdA en VVD heeft gelegd?
Ik doel niet op de PvdA-partijbeenkomst van afgelopen zaterdag, waarin Samsom feitelijk toestemming vroeg (en kreeg) om het hele PvdA-verkiezingsprogramma ondergeschikt te maken aan regeringsdeelname. Als de PvdA-leden kennelijk, volgens de Olympische gedachte, meedoen aan een regering belangrijker vinden dan een paar stevige punten uit het vuur te slepen bij onderhandelingen: mijn zegen hebben ze. En Mark Rutte zal het afgelopen weekeinde ook vergenoegd hebben geconstateerd dat van die zijde dus weinig tegenwind te verwachten is.
Waar Rutte zich wel zorgen over moet maken, is Samsoms eind vorige week tussen neus en lippen gedane uitspraak dat hij na succesvolle kabinetsonderhandelingen als fractievoorzitter in de Tweede Kamer blijft.
Dat is voor de toekomstige parlementaire verhoudingen geen kattepis. Sterker: het is een kiem voor vele problemen in de nabije toekomst.
Er is een belangrijk en overigens zeer bekend precedent in dit verband. Frits Bolkesteins rol tijdens Paars 1. De VVD-coryfee besloot in 1994 niet in het kabinet plaats te nemen, maar zijn partij vanuit de Kamerbankjes te blijven vertegenwoordigen. Als VVD-fractievoorzitter was hij vervolgens een van de meest kritische volgers van het door hem zelf mee vormgegeven kabinet PvdA-VVD-D66. Dit tot grote ergernis van de PvdA in die regering, en met name premier Wim Kok.
Door Samsoms voornemen dreigt nu een omgekeerde situatie te ontstaan. Mocht deze formatiepoging slagen dan gaat de nieuwbakken PvdA-leider vanuit de Tweede Kamer waarschijnlijk de meest kritische volger van dit nieuwe kabinet worden. Hij zal wel moeten (en daarom is zijn voornemen ook wel te begrijpen), want veel kiezers die 12 september op hem gestemd hebben, zijn bijzonder kritisch over de nieuwe coalitie.
Een situatie als deze dreigde ook bij de vorming van het kabinet Balkenende IV. PvdA-onderhandelaar Wouter Bos had voor de verkiezingen bij hoog en laag bezworen dat hij alleen met Balkenende in een kabinet ging als hijzelf daarvan de premier zou zijn. Toen Bos de verkiezingen verloor dreigde hij dan ook in de Kamer zitting te nemen. Maar bij het CDA waren ze (toen nog) niet op hun achterhoofd gevallen. Er werd zoveel druk op Bos uitgeoefend dat hij uiteindelijk toch toestemde om vice-premier onder Balkenende te worden. Logisch vanuit het CDA gezien: je kon Bos veel beter als medeverantwoordelijke in het kabinet hebben, dan als kritisch volger van het afgesprokene erbuiten.
Dat moet de VVD, met zijn eigen geschiedenis rond Bolkestein, zich toch ongetwijfeld realiseren. Dat tot nog toe vanuit die hoek geen enkele reactie is gekomen op Samsoms omineuze aankondiging kan mijns inziens duiden op een aantal zaken:
1. De liberalen denken dat het nog veel te vroeg is in de onderhandelingen om daar nu al een punt van te maken, maar zullen te zijner tijd zeker proberen een stokje te steken voor Samsoms poging tot een Bolkesteintje.
2. De VVD heeft eenvoudig niet door welk debacle er in de lucht hangt. Wat gezien de strategische fouten die de partij in de laatste verkiezingsweken maakte, ook niet geheel uitgesloten moet worden geacht.
3. Ook binnen de VVD denkt men dat deze coalitie nog verre van zeker is. (en daar staat ze niet alleen in :-))
En sta me toe dan nog even toe een laatste kritische opmerking te maken over dit onderhandelingsproces, dat kennelijk zo potdicht zit dat geen enkel medium erin slaagt er iets uit te melden.
Waarom moest er vorige week zo enorm veel haast gemaakt worden met verkenningen en kamerdebatten en kon er vervolgens zaterdag en zondag gewoon niet vergaderd worden?
Was de Nederlandse economie, die stante pede gered moest worden door dit vaderlandslievende kabinet, in het weekeinde plots niet meer in gevaar? En vandaag dan weer wel?
