Waarom een huwelijk stuk gaat
Onlangs las ik Aftermath van de Engelse romanschrijfster Rachel Cusk. Dit boek is non-fictie en gaat op een niet heel concrete manier over haar echtscheiding na een huwelijk van tien jaar. Het is een verzameling autobiografische essays, waarin ze reflecteert op haar gebroken huwelijk, haar nieuwe bestaan als single moeder en de chaos die een scheiding met zich meebrengt. Ze schrijft ook over vrouwelijkheid, feminisme, angsten, familiebijeenkomsten, de zelfgenoegzaamheid van stellen, eenzaamheid en falen. Alles in een gepolijste, nadenkende stijl met aandacht voor beeldende details die ervoor zorgen dat de monologue interieur niet wegwaait in clichés en algemeenheden. Rachel Cusk kan heel goed schrijven.
Aftermath is duidelijk geschreven vanuit een grote persoonlijke urgentie. Zo’n boek waarvan schrijvers zeggen: ‘Normaal doe ik andere dingen, romans of detectives of kinderboeken, maar dit boek moést ik gewoon schrijven om het uit mijn systeem te krijgen.’ De persoonlijke urgentie is even legitiem als wat voor motivatie dan ook en levert vaak prachtige boeken op. Mij schieten nu Patrimony van Philip Roth en Nee heb je van Renate Rubinstein te binnen.
Hoewel het onderwerp aansprekend is, viel Aftermath uiteindelijk toch tegen. Het is een beetje genant om toe te geven, maar dat komt doordat het boek tekortschiet in persoonlijk opzicht. Het uitgangspunt is de echtscheiding. Over het verleden krijgt de lezer te horen dat er na de geboorte van haar eerste kind sprake was van een rolwisseling tussen Cusk en haar toenmalige echtgenoot. Zij ging de kost verdienen. Hij zegde zijn baan op om voor kind (later kwam er nog een kind bij) en huishouden te zorgen. Toen het huwelijk tien jaar later op de klippen liep, shockeerde Cusk zichzelf en haar man door te roepen dat ‘de kinderen voor haar waren’. Zij wilde vanuit een atavistisch moederinstinct de alleenzeggenschap over de kinderen en die man uit haar leven.
Niet erg feministisch dit verlangen, wel pijnlijk eerlijk om het op te schrijven. Cusk kreeg haar zin overigens niet, want de rechter besliste gewoon tot co-ouderschap, zoals te verwachten, zeker in een situatie waarin de vader het leeuwendeel van de dagelijkse zorg had opgeknapt. Het feit dat Cusk zonder zichzelf te sparen uitkomt voor haar haat en rancune riep bij mij als lezer allerlei andere vragen op, die ik het hele boek door maar niet uit mijn hoofd kon zetten: waar komt die haat vandaan? wat heeft die man misdaan? waarom is dat huwelijk eigenlijk verzuurd?
Natuurlijk worden die vragen niet beantwoord! Daarmee zou de privacy van haar ex en van de kinderen op een afschuwelijke manier worden geschonden. Het boek gaat over de naweeën van echtscheiding, niet over de vraag waarom dat specifieke huwelijk misliep. En toch heeft het iets onbevredigends om niets over het waarom te lezen. Tegelijk haat ik mezelf om mijn onbetamelijke nieuwsgierigheid naar het hoe en waarom. Wat hebben buitenstaanders verder te maken met de oorzaken en de achtergronden?
Een op de vijf kinderen heeft gescheiden ouders. Volgens echtscheidingsonderzoeker Ed Spruijt zouden kinderen gebaat zijn bij een echtscheidingsprotocol op school, waarbij leraren zich meer verdiepen in de thuisomstandigheden van het kind en zo gerichtere hulp kunnen bieden. Het is goed bedoeld. Toch lijkt die bemoeienis me akelig. Hoe meer informatie je hebt over een bepaalde echtscheiding, hoe meer je gaat (ver)oordelen. De echtscheiding zelf zou informatief genoeg moeten zijn om adequate hulp te bieden. De details ervan doen er niet zo veel toe.
