Waarom u nooit een cadeau moet weigeren
Het knappe van de film Jagten, over een kleuterschoolleraar die door een vijfjarig meisje valselijk van seksueel misbruik wordt beticht, zat niet zozeer in de ontrolling van het plot, hoe indrukwekkend die ook was.
Dat een heel dorp de vermeende wetsovertreder uitkotst en belaagt is afschuwelijk om aan te zien, ook al weet je wel zo ongeveer wat er zal gebeuren als een kleine gemeenschap ineens een rot element in zijn midden ontdekt. Dan krijg je hel en verdoemenis. Dat de verhoudingen tussen de man en zijn vriendengroep worden hersteld, nadat het meisje terugkwam op haar beschuldiging, valt bijna niet te geloven. Daarvoor heeft er te veel wreedheid en uitsluiting plaatsgevonden. Het geweerschot op het eind van de film, als de vrienden gezellig uit jagen gaan, alsof er niets is gebeurd, draait deze idylle dan ook mooi dubbelzinnig de nek om.
De fout van de held
Maar wat deze film werkelijk tragische proporties gaf was de aanloop tot de collectieve hysterie. Een tragische held is nooit alleen maar onschuldig slachtoffer die per ongeluk de wraak van de goden (of de wet of de gemeenschap) over zich afroept. Hij heeft er ook altijd zelf, meestal onbedoeld, toe bijgedragen. Tenslotte lag aan Oedipus’ moord op zijn vader een onbenullige verkeersruzie ten grondslag die de moordenaar in zijn drift zwaarder opnam dan strikt noodzakelijk was.
Ook in Jagten heeft de held een fout gemaakt. De sympathieke leraar, een geweldige rol van Mads Mikkelsen, kan heel goed omgaan met jonge kinderen en wordt door hen op handen gedragen. Een meisje stopt een cadeautje in zijn jaszak en hij geeft het haar achteloos terug met de woorden: ‘Geef maar aan je moeder of aan een klasgenootje.’ Het is een plastic hart dat het meisje zelf in elkaar gepriegeld heeft van kleine bouwsteentjes.
Hoe supercorrectheid tot onheil leidt
Het pijnlijke is dat hij ongetwijfeld bepaalde beleidsregels volgt die erop gericht zijn om intimiteiten tussen leraren en leerlingen te vermijden, maar juist deze supercorrectheid zet het onheil in gang. Het meisje is gekrenkt en vernederd. Zij heeft haar hart op een presenteerblaadje aangeboden en het werd keihard in haar gezicht teruggesmeten! Dat deze beschamende ervaring vervolgens kristalliseerde in een uit de lucht gegrepen beschuldiging van seksueel misbruik kwam door een toevallige samenloop van omstandigheden (het had net zo goed niet kunnen gebeuren en dan had je geen film gehad), maar aan de basis ligt een zware etiquetteschending: je mag nooit cadeaus weigeren. Nu ja, tenzij je weet/ ziet dat het om gestolen goederen gaat of als je toch al niets met de gever te maken wil hebben.
Een cadeau weigeren (teruggeven) is een ten diepste beledigend gebaar. Het is voor de gever alsof iets wat net nog mooi was ineens explodeert in gruzelementen. Iedereen die het wel eens is overkomen zal het zich nog herinneren, want dat vergeet je niet. Een ontvanger mag op termijn alles met cadeaus doen wat hij wil, uit het zicht werken, verkopen, doorgeven, in de vuilnisbak gooien, zolang hij maar niet de gever zelf als vuilnisbak gebruikt door het terug te geven. Daarmee wordt de relatie zelf om zeep geholpen en het is moeilijk om een cadeau te verzinnen (gegeven of gekregen) dat belangrijker is dan een relatie.
Een plastic hart hoort daar in ieder geval niet bij, want dat kan altijd in een laatje worden weggefrommeld. Dat is niet belangrijk genoeg om te exploderen.
