Spring naar de content

Vertrouwen in computers is een gevaar voor burgers

Rechtspraak is mensenwerk. In de meeste gevallen is dat maar goed ook, want als een computer als rechter zou optreden zal een algoritme tekort schieten. Voor bepaalde gevoelszaken moet ruimte blijven. Toch beginnen we heel langzaam te groeien naar een maatschappij waarbij het systeem alles doet.

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Brenno de Winter

Het lijkt geneuzel in de marge, maar vader en zoon Van Roon starten een campagne tegen de manier waarop boetes worden geïnd. In hun ogen voldoet het Centraal Justitieel Incassobureau (CJIB) op geen enkele manier aan de basisprincipes van de rechtsstaat.

Besluit
Zo vinden ze het maar gek dat een agent een bekeuring schrijft, maar dat het CJIB de beschikking stuurt. Administratieve afhandeling zou je zeggen, maar zo simpel is het niet. De agent schrijft een bon uit, maar het CJIB plakt er geautomatiseerd een prijskaartje op. Recentelijk zei Pieter van Vollenhoven dat hij zou willen dat de agent meer keuzevrijheid heeft, maar het systeem laat dat nu niet toe.

Als de agent nu een besluit neemt dat nog niet klaar is, maakt de computer het besluit af. Omdat de meeste boetes onder de Wet Mulder vallen, is dit geen strafrecht maar bestuursrecht. Het verhaal is nogal technisch juridisch, maar de kern is dat alleen een bestuursorgaan een besluit kan nemen. En een computer is geen bestuursorgaan. Dus neemt de agent het incomplete besluit.

Dwangbevel
Maar de computer kan meer. Zo spuugt het al sinds jaar en dag dwangbevelen uit. Wie volgens het systeem niet heeft betaald krijgt uit handen van een deurwaarder een nette brief met daaronder de handtekening van de officier van justitie. Daar komt geen mens meer aan te pas en de computer liegt niet, dus klagen is zinloos.

Nou ja, tot de familie Van Roon langskomt met een simpele vraag: hoe kan het zijn dat het CJIB zomaar dwangbevelen uitstuurt als er niets aan ten grondslag ligt? Er is geen mandaat door de officier van justitie verstrekt en niemand bemoeit zich daadwerkelijk met het proces. Met andere woorden: geen enkel dwangbevel is rechtsgeldig, en de twee spannen een reeks juridische procedures aan.

Officier van justitie Eduard Boelen begrijpt dat de Van Roontjes wel eens een punt kunnen hebben, en geeft op 11 mei 2011 een mandaat aan het CJIB. Daarvoor zet hij drie handtekening, zodat de computer nu opnieuw namens hem mag tekenen. Een verstandige keuze, want het Gerechtshof in Leeuwarden maakt gehakt van de praktijk en stelt dat dwangbevelen voor die datum niet rechtsgeldig zijn. Daarna is er een mandaat en kan de praktijk wel door de beugel.

Computer beslist
Daarmee is er een rare situatie ontstaan. Op papier klopt alles, maar eigenlijk klopt er geen bal van. In het slechtste geval stelt een computer een snelheidsovertreding vast, schrijft namens de agent die niets zelf meer constateert een bon uit, die met een beetje pech wordt geïnd door een computer met de handtekening van een officier van justitie die totaal clueless over de zaak is. Als een robot gaat de deurwaarder dan over tot het leeghalen van een woning.

Dit blind vertrouwen in technologie die nooit fouten maakt is precies het techno-optimisme waar ik zo van walg. Het zijn de bouwstenen van een maatschappij, waarbij het bestuur geen enkele controle over het systeem heeft, maar de computer de ultieme regie heeft. Geen probleem natuurlijk, want het is hoogstens de burger die tussen de raderen van het systeem wordt geplet. En nogmaals: de computer maakt geen fouten, hoogstens de programmeurs.

——
 Download de gratis app van Tablisto om ons maandblad op uw tablet te lezen

  Volg HP/ De Tijd.

 Volg HP/ De Tijd op Facebook

Onderwerpen