Flikker op met je recensies over Zomergasten
Wie ‘s avonds door de Nederlandse straten struint, ziet het merendeel van de mensen staren naar flikkerende beeldbuizen.
Per dag kijken wij Nederlanders 3 uur en 15 minuten televisie. Dertien kwartieren waarin we ons verstand lekker op nul zetten en de beelden gedachteloos aan ons voorbij laten trekken. Televisie is de masseur die ons brein in slaap kneedt voordat we naar bed gaan. De beeldbuis dient ter ontspanning, niet ter lering of reflectie. Kritiek, zo leerden we van Doe Maar, vertaal je in een druk op de knop.
Het enige programma dat zich aan deze collectieve ledigheid onttrekt is, getuige de enorme hoeveelheid recensies over één uitzending, Zomergasten. Natuurlijk, het is slechts een bescheiden minderheid die het programma kijkt. Het kijkerspubliek overlapt grotendeels met de betweters die middels Twitter live Nieuwsuur, Pauw & Witteman en Tegenlicht becommentariëren.
Toch leveren deze programma’s geen stortvloed aan recensies op. Waarom Zomergasten dan wel? Het programma is minder frequent op televisie, wat het recenseren ervan ook een uniekere ervaring maakt. Maar belangrijker is dat het programma voor velen het ideaalbeeld benadert dat zij van goede televisie hebben.
Drie uur lang aandacht voor mensen die hun sporen hebben verdiend in hun vakgebied. Aan de hand van zelfgekozen televisie- en filmfragmenten hebben zij de ruimte om hun visies op de maatschappij en hun vakgebied te verkondigen. Dat is nog eens wat anders dan Nieuwsuur of Pauw & Witteman, waar er in het gunstige geval slechts drie items doorheen worden gejaagd in minder dan een uur.
Door de ruim beschikbare tijd verwachten we de geïnterviewde in de ziel te kunnen kijken, terwijl we tegelijkertijd rekenen op talrijke nieuwe inzichten die hij of zij verschaft. Aan de andere kant van de tafel zitten ervaren interviewers, bij wie een hoog doorvraagtalent wordt vermoed. We kijken met bewondering en nieuwsgierigheid naar het talent, of hopen een inspiratiebron te vinden voor ons eigen beoogde welslagen. Afgaande op de door mij gelezen recensies (met inbegrip van de liverecensies op Twitter) lijken dit de belangrijkste criteria. De recensent beoordeelt of het gesprek diepgravend en oprecht was. Wat heeft de interviewer aan vragen laten liggen? Waar zette de geïnterviewde een masker op? Wanneer werd er niet door flauwekul heen geprikt? Waar sloeg de keuze voor dat fragment op?
De recensies hebben niet zelden de vorm van een klaagzang. Want recensenten zijn rupsjes nooitgenoeg. Er had altijd meer en vooral beter (door)gevraagd kunnen worden. Vrijwel nooit geeft de recensent aan of de uitzending de moeite van het (terug)kijken waard is, maar veel meer worden er (denkbeeldige) lacunes blootgelegd in het gesprek. Je zou zeggen dat deze journalisten (want dat zijn recensenten vaak) een mooie opmaat hebben voor een eigen interview met de Zomergast. Maar in plaats daarvan kiest men voor het beoordelen van een collega-journalist. Uiteraard niet verboden, maar wel erg makkelijk.
Natuurlijk kan er altijd iets beter aan de lange gesprekken. In de eerste plaats is Zomergasten, net als andere programma’s, gebonden aan het eigen format. Er is veel tijd, maar de interviewer wordt gedwongen van fragment naar fragment te werken. Bovendien is de gemiddelde Zomergast een doorgewinterde geïnterviewde, die de kwetsbaarheid van televisie kent. Je kunt als interviewer soms nog zo hard aan de touwtjes trekken, maar de elastiekjes van het masker zullen niet kapotspringen.
De laatste Zomergast van dit jaar, ontwerper/artiest/uitvinder Daan Roosegaarde, had een wijze les in petto voor deze recensenten. “Flikker op met je mening, ga iets doen”. Goed punt, want kritiek is makkelijk. Zo kon De Jong wat mij betreft niet duidelijk krijgen wat de nieuwe wereld, waar Roosegaarde heilig in gelooft, precies is. Ja, Roosegaarde vond de nieuwe wereld heel spannend, maar kwam niet verder dan het aanstippen van de verschuiving van bezits- naar deeleconomie. En ja, De Jong had, toen Roosegaarde categorisch weigerde zich in het hokje van één enkel beroep te laten stoppen omdat ‘dat nu eenmaal de oude wereld is’, best kunnen zeggen “dat taal toch nog steeds het primaire middel is waarmee we onze gedachten en handelingen vormgeven richting anderen”.
Had allemaal gekund. Maar Roosegaarde heeft gelijk. “Ga gewoon iets doen.” Houd bijvoorbeeld een eigen Zomergastengesprek met je partner, broer, zus, ouder of vriend. Zonder beeldbuis en camera’s, maar met oprechte aandacht voor elkaar. En aangezien u 3 uur en 15 minuten per dag tv kijkt, zijn er allicht genoeg fragmenten die het bespreken waard zijn.
