Marcel Reich-Ranicki: een gemis voor de Duitse literatuur
“Een onbelangrijke, slechte, miserabele roman. Het heeft geen zin om ook maar één hoofdstuk, ook maar één bladzijde van dit boek te lezen.” Dat schreef de sympathieke mens maar scherpe Duitse criticus Marcel Reich-Ranicki over Martin Walsers roman Jenseits der Liebe uit 1976. R-R, zoals hij algemeen in Duitsland werd genoemd, stierf woensdag op 93-jarige leeftijd aan kanker. Hij noemde Walsers boek ‘Jenseits der Roman’. Met hem kon je tenminste nog lachen.
‘Der Verreisser’, de verscheurder, noemde Der Spiegel hem een keer in een omslagverhaal over hem. Een bijtgrage versie van de Franse literaire tv-pionier Bernard Pivot of de überbeschaafde Adriaan van Dis.
Een Poolse Jood die het getto van Warschau overleefde, door zijn moeder naar de buren werd gestuurd om zijn buurmeisje te troosten na de dood van haar vader en vrij snel maar met haar trouwde, die na de oorlog in Londen spion werd voor het communistischd Polen, ook enige tijd in dat land gevangen zat, en of all places naar Duitsland uitweek en daar de algemeen gewaardeerde, maar ook gevreesde literatuurpaus werd. Zijn podium was de Frankfurter Allgemeine Zeitung, de grootste echte krant van het land.
Hij was de eerste die niet alleen serieuze, maar ook onbarmhartige literatuurkritiek op de Duitse tv bracht, vanaf 1988 bij de ZDF in het programma Literarisches Quartett, dat hij presenteerde tot 2001. Hij was daarin onder meer positief over Cees Nooteboom en Harry Mulisch. Volgens Nooteboom in de NRC vond R-R zelfs dat hij de Nobelprijs voor de
literatuur verdiende.
Op tv gaf hij graag ongezouten zijn mening, maar hij vond het medium overigens onzin. De Duitse tv-prijs wilde hij dan ook niet aannemen.
Zijn biografie uit 1999 bereikte een oplage van 1,2 miljoen stuks. Een duizelingwekkend aantal: van de 80 miljoen Duitsers is de helft ofwel te jong ofwel te oud voor zoiets, dus 1,2 miljoen op 40 miljoen – ruwweg 1 op de 33 Duitsers heeft dus dat boek. In Nederland zou dat neerkomen op 500.000 exemplaren. Er viel dan ook wel iets te melden over R-R’s leven. Hij was erbij toen Günter Grass voor het eerst voorlas uit Die Blechtrommel, toen dat nog een werk in wording was. En hij durfde het aan, als Poolse Jood, om een canon van de Duitse literatuur samen te stellen, waarbij hij adviseerde de meeste werken daarin bij voorkeur als uittreksel te lezen. Ook Martin Walser staat erin. Overigens figureert Goethe met Die Leiden des jungen Werthers min of meer bovenaan, voor zover je dat kunt stellen. Wie het wil bekijken: Der Kanon op de Duitse Wikipedia.
Zijn invloed op de Duitse hedendaagsse literatuur is nauwelijks te overschatten. In 1977 richtte hij samen met andere kenners en liefhebbers de Ingeborg-Bachmann-prijs op, die tegenwoordig de belangrijkste Duitse literatuurprijs is.
Duitse literatuur telt nauwelijks meer mee in Nederland, evenmin als Franse overigens. Na Günter Grass is het vrij stil geworden, en de Duitse boekwinkel Die weisse Rose in Amsterdam legde vorig jaar ook al bijna het loodje. De opzet van het huidige onderwijs waarin Duits steeds meer verdrongen wordt, is daar debet aan – juist nu we onze oorlogstrauma’s te boven zijn.
R-R was in Duitsland een gewaardeerde kennis van vrijwel iedereen, hier is hij dat van vrijwel niemand, en toch was hij officier in de orde van Oranje-Nassau. Er zal zo gauw geen nieuwe literatuurpaus met zijn charisma opstaan. Gute Nacht, Freunde, es ist Zeit für mich zu gehen… en juist het enige radioprogramma van Nederland met een Duitstalige tune, Met het oog op morgen, wijdde geen woord aan R-R
Arthur Graaff is journalist en hoofdredacteur van Nieuws-wo2.tk
