De paradox van blote-borsten feministe Inna Shevchenko
Berlusconi heeft ze inmiddels gezien. Net als Poetin. Met blote borsten en shockerende protestacties als wapen zijn de vrouwen van Femen in korte tijd een fenomeen geworden. De Oekraïense organisatie heeft inmiddels vertakkingen in allerlei landen, en op het IDFA werd woensdag een documentaire vertoond over het verhaal achter Femen, getiteld Ukraine Is Not a Brothel. Na afloop van de voorstelling in Tuschinski was er een vragenronde met regisseur Kitty Green en activiste Inna Shevchenko. Belangrijkste vraag: waarom werd de feministische organisatie tot voor kort geleid door… een man?
“99 procent van de Oekraïense meisjes weet niet eens wat feminisme is.” Met deze zin legt Inna Shevchenko in de eerste minuten van de documentaire de noodzaak van de organisatie uit. Maar het is meer dan dat. Het verhaal van Femen gaat over een niet-aflatend gevecht tegen overheersing door mannen, zelfs binnen de eigen gelederen.
Geleid door een patriarch pur sang
Tot voor kort werden de radicale activistes geleid door een man. En wat voor een. Meet Victor Sviatsky, patriarch pur sang. “De meisjes zijn zwak,” legt hij uit. “Ze hebben geen ruggegraat of verlangen om sterk te zijn. In plaats daarvan zijn ze onderdanig, hebben ze een gebrek aan punctualiteit, en zijn er nog vele andere factoren die hun beletten om goede politieke activistes te worden. Dat moet ik ze leren. Natuurlijk is het een paradox, maar de hele geschiedenis zit daar vol mee. Neem Karl Marx bijvoorbeeld, hij was een bourgeois die zelf tegen de bourgeoisie was.”
Waarom een man?
Na de voorstelling schuiven regisseur Kitty Green en een van de hoofdactivisten, Inna Shevchenko aan voor de vragenronde, geleid door Vrij Nederland-redacteur Harm Ede Botje. Maar één prangende vraag ligt die avond iedereen in zaal 2 van Tuschinski op de lippen. En die wordt vrijwel direct gesteld: “Waarom een man?”
Shevchenko heeft deze vraag al eerder gehoord en reageert kalm. Met haar charmante glimlach lijkt ze weinig op de radicale, soms agressieve feministe die ze in de film is. “Het verhaal van Victor is niet makkelijk te begrijpen. Wij vechten immers tegen de patriarchale samenleving, en Victor is daar misschien wel het meest stuitende voorbeeld van.”
Ze pauzeert even als de zaal lacht om de absurditeit van de situatie. Dan vervolgt ze haar betoog. “Vanaf het begin zat Victor bij de organisatie en had hij de touwtjes strak in handen. Hij stelde zichzelf ooit voor als ‘the father of feminism’. Op een gegeven moment was hij zo verweven met Femen dat er een soort psychologische afhankelijkheid ontstond, te vergelijken met het stockholmsyndroom.”
Stiekem filmen
Filmmaakster Kitty Green vult aan: “Het verhaal van Victor was voor mij het verhaal dat ik wilde vertellen. De tegenstelling moest blootgelegd worden. Dat was niet makkelijk, want ik leefde een jaar lang met de meisjes samen in Kiev en al die tijd interviewde ik Sviatsky ook, zonder dat zij daarvan wisten.”
Shevchenko: “De documentaire is ook een middel geweest om Victor uit onze organisatie te krijgen. Achteraf ben ik blij dat Kitty het op deze manier heeft aangepakt. Het heeft ons geholpen om uit te breiden naar andere landen als Mexico en Frankrijk.”
Oost-Europees feminisme
Een ander steeds terugkerend punt van kritiek op de organisatie is dat Femen eigenlijk weinig bereikt. De organisatie zou te veel op media-aandacht gericht zijn en in mindere mate daadwerkelijk op vrouwenrechten. Want wat heeft de organisatie eigenlijk volgens Shevchenko voor elkaar gekregen?
“Voor mij is het belangrijkste dat Oost-Europa bekend is met het feminisme. Tot mijn negentiende had ik hier nog nooit van gehoord, en dat is tragisch. Meisjes in Oekraïne en ver daarbuiten worden bewuster van zichzelf en hun eigen kwaliteiten, en die reiken verder dan nachtclubs en prostitutie.”
De enorme media-aandacht heeft de organisatie ook geen windeieren gelegd. “Veel van onze activisten hebben momenteel politiek asiel gekregen in West-Europese landen. Zelf ben ik nu gevestigd in Frankrijk. Ook Victor is Oekraïne ontvlucht, nadat hij in elkaar geslagen werd. Hij woont nu in Zwitserland. Of ik hem nog wel eens spreek? Nooit. Hij maakt geen deel meer uit van de organisatie, wij hebben nu zelf de touwtjes in handen.”
Het International Documentary Festival Amsterdam (IDFA) loopt nog tot en met 1 december.
