Spring naar de content

Doden krijgen hun recht: smaad-uitspraak kan forse gevolgen hebben

Britten vrezen een nieuwe golf van mediarechtszaken. Een Europese uitspraak over nazi-collaboratie van voetballers kan smaad jegens overledenen strafbaar maken. Kunnen biografen binnenkort worden vervolgd wegens smaad aan het adres van overledenen?

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Peter Olsthoorn

De ophef is ontstaan in de Britse pers na een artikel op een juridisch blog van The Guardian. Dat stukje was weer overgepend van een publicatie in de Law Society Gazette, en verwijst naar een initiatief van de Schotse regering om de eer en goede naam van doden te beschermen.

Een pedoseksueel speelt daarin de hoofdrol. Stel, de naam van de misbruiker wordt bekendgemaakt, maar die is dood en kan zich dus niet meer verdedigen. Hoe doe je dat dan? Ik heb de uitspraak van het Europese Hof voor de Rechten van de Mens er even bij gezocht. Want je weet het nooit met die weblogs tegenwoordig, waar elke zelf gecreëerde opwinding die aandacht (en dus geld) oplevert een eigen leven gaat leiden.

De Dodenwedstrijd
Klopt het? de uitspraak dateert van oktober 2013. Dat wekt argwaan. Maar de zaak is zelfs los van de juridische kwestie boeiend. Hij betreft de wereldberoemd geworden ‘Dead Match’, een van de grote mythes van de twintigste-eeuwse cultuur die jongensharten begeesterde.

Samengevat: een oorlogsteam van Oekraïeners, FC Start, werd in een wedstrijd op 9 augustus 1942 gewaarschuwd niet te winnen van het Duitse legerteam Flakelf op straffe van de dood. Het team won toch van de nazi’s. De executie is nooit uitgevoerd, maar na een paar weken belandde een aantal spelers in een strafkamp van de Gestapo op verdenking van werken voor de Russische geheime dienst NKVD; ze kwamen er niet levend uit.

Die wedstrijd is inmiddels aardig in de vergetelheid geraakt, maar ook op de Nederlandse Wikipedia staat hij fraai beschreven, en in de Engelstalige versie staat hoe er door de Russen misbruik is gemaakt van FC Start voor propaganda in verschillende richtingen: de spelers als verraders (Stalin) en als helden (Breznjev).

Met onder meer historische romans, de nodige wetenschappelijke onderzoeken en de Russische succesfilm De derde helft tot gevolg. En natuurlijk ‘onze’ variant Escape to Victory met Michael Caine, Sylvester Stallone, Pele en Bobby Moore (YouTube). (Wees gewaarschuwd: als u door blijft klikken en lezen, zoals ik deed, bent u een avondje zoet.)

Stalinistische Pravda
Terug naar de rechtszaak. Die is aangespannen door Vladlen Poetistin. Hij kwam op voor zijn vader Michail Poetistin, een voormalige voetballer van de roemruchte Sovjet- en nu Oekraïense club Dynamo Kiev die speelde voor FC Start, ook in de zogenaamde ‘Dodenwedstrijd’.

De spelers van FC Start werden in een artikel met de kop ‘De waarheid over de Dodenwedstrijd’ in de roemruchte Russische krant (Komsomolska) Pravda ‘nazi-collaborateurs’ genoemd.

Pa Poetistin werd in het artikel niet bij naam genoemd, enkel vier spelers die door de Duitsers waren omgebracht. Dat zouden de enige spelers van Dynamo zijn geweest, de anderen waren gewoon Oekraïeners die met de Gestapo heulden.

Zoon Poetistin liet dat niet over zijn kant gaan en spande direct een rechtszaak aan tegen de krant. Hij kwam met bewijzen dat zijn vader ‘goed’ was gedurende de oorlog en in een concentratiekamp had gezeten. Hij eiste rehabilitatie wegens smaad, rectificatie en een schadevergoeding

De rechtbank in Kiev wees de vorderingen af om drie redenen: zijn vader was dood, werd niet genoemd en het artikel ging vooral over een nog te maken film. In beroep werd dit vonnis bevestigd.

In de Oekraïense wet staat dat de persoon in kwestie zelf moet aantonen dat er sprake is van smaad. Poetistin wendde zich tot Straatsburg met een beroep op Artikel 8 uit het Europees Verdrag van de Rechten van de Mens: “Eenieder heeft het recht op respect voor zijn privéleven, zijn familie- en gezinsleven, zijn woning en zijn correspondentie.”

De vordering wees het Europese Hof af, al werd die wel ontvankelijk verklaard. De eer van de familie Poetistin is ernstig aangetast, want de kwestie raakt immers aan de ultieme vraag van goed of fout in de oorlog.

De Britten kijken op van dit vonnis, gezien hun totaal gejuridiseerde mediamarkt: nu krijgen we ook nog rechtszaken wegens smaad jegens doden. Schrijvers en uitgevers, wees gewaarschuwd!

Bij advocatenkantoor Kennedy van der Laan, dat een uitstekend weblog over mediarecht bijhoudt, ligt deze zaak nog op de plank, maar men wist wel te melden dat het Burgerlijk Wetboek in Nederland de doden wellicht al beschermt tegen smaad in de media, althans hun nabestaanden. Na veel zoeken stuitte ik op Boek 6, artikel 106. En jawel, je kunt voor het aantasten van de goede naam en eer van een overleden echtgenoot of familielid in de tweede graad in Nederland verhaal halen.