Pinochet, bedankt?!
Kun je dictators dankbaar zijn? We kennen de verhalen over de Duitse snelwegen en de stipte Italiaanse treinen, maar het logische antwoord is: nee, natuurlijk niet. Toch had ik zonder de Chileense dictator Pinochet een bijzondere ontmoeting misgelopen. Een Chileens-Nederlandse trainer van mijn voetbalclub liet weten dat zijn oudste broer en diens vrouw ‘ons wel zouden willen ontvangen in het zuiden van Chili’.
Hoewel ons contact niet verder was gegaan dan een korte mailwisseling, werden we na aankomst zeer hartelijk ontvangen. Broer Luís vertelde ons direct over de talloze wedstrijden op stoffige voetbalveldjes in Noord-Chili waar hij met zijn broers in zijn jeugd uren had doorgebracht. Hij en zijn vrouw Niobe verhaalden over de ellende die Pinochet na de staatsgreep in september 1973 over het land had uitgestort. Gezinnen kwamen zonder vaders te zitten omdat die als oppositieleden werden vastgezet. Tegenstanders van het regime werden gemarteld en vermoord. Ik ken de verhalen uit de geschiedenisboeken, maar de verhalen worden zoveel levendiger en daardoor gruwelijker als je ze uit eerste hand verneemt.
In de jaren zeventig komen Luís en Niobe onafhankelijk van elkaar naar Nederland. Jaren later leren ze elkaar kennen op een Chileens feest in ons land en trouwen halverwege de jaren negentig. In 2002 keren ze terug naar hun geboorteland om daar een casa de reposo (verzorgingstehuis) naar Nederlands model in te richten. Hun ervaring als respectievelijk voedingsdeskundige in het Slotervaartziekenhuis en als thuiszorgmedewerker dienen als basis. Aanvankelijk valt het integreren in eigen land niet mee. Gemaakte afspraken blijken minder waard dan in Nederland, en de Chilenen zijn niet gewend om de zorg van ouderen aan professionals uit te besteden.
Uiteindelijk slaat het Nederlandse model aan. Alle achttien plaatsen zijn nu bezet. Volgens de eigenaren staat het verzorgingstehuis bekend als het beste in de streek, en heeft de populariteit geleid tot een ander Nederlands fenomeen: wachtlijsten. Na het bezoek aan het verzorgingstehuis worden we getrakteerd op nog meer Chileense gastvrijheid. Thuis wacht een tafel vol eten vergezeld van Pisco Sour, de nationale alcoholische versnapering. Daags na het luxueuze diner worden we meegenomen naar een nationaal park, dat om een actieve vulkaan heen ligt. Luís brengt ons van alles bij over de natuur en de vulkaan. We leren dat sommige Chilenen misbruik maken van de chaos waarmee vulkaanuitbarstingen gepaard gaan.
Tijdens de wandelingen vertelt onze gastheer ook over de nauwe banden tussen Chileense politici van diverse partijen, het gebrekkige vertrouwen in politici, de discriminatie van Boliviaanse en Peruaanse immigranten en de moeilijke positie van de Mapuches, een van de oorspronkelijke bevolkingsgroepen van Chili. Nadat we zo een paar uur ons Spaans hebben kunnen oefenen, komt het gesprek weer op de periode onder Pinochet. Met de natuurlijke wijsheid die sommige zestigers eigen is, vertelt Luís dat de linkse beweging in de jaren zeventig misschien wel te veel wilde en te naïef was. Gezien zijn vlucht en de verschrikkingen die hij heeft meegemaakt is zijn reflecterend vermogen verbazingwekkend. Soms leert een mens in twee dagen meer dan in een jaar op de universiteit.
Hoewel Pinochets regime al in 1990 is gevallen, worden veel families tot op de dag van vandaag verdeeld door de generaal. Een nichtje van Luís is getrouwd met iemand die het regime heeft gesteund, en dat geeft soms spanningen. Een zwager kan op zijn beurt de linksige liedteksten van Niobe’s in Nederland wonende zoon maar moeilijk verdragen.
Na drie dagen moeten wij helaas weer doorreizen. Het einde van een bijzondere ontmoeting die, zo besef ik, zonder de dictatuur niet had plaatsgevonden. Zonder Pinochet waren mijn voetbaltrainer, Niobe en Luís niet naar Nederland gekomen. Zonder het schrikbewind waren Luis en Niobe elkaar hoogstwaarschijnlijk nooit tegengekomen. Je kunt echter niet dankbaar zijn voor toevallige gebeurtenissen die het gevolg zijn van een schrikbewind. Wel ben ik dankbaar dat ik heb mogen ervaren dat mensen die de zwartste kanten van de mensheid aan den lijve hebben ondervonden in staat zijn om volslagen onbekenden met zoveel gastvrijheid, wijsheid en warmte te ontvangen.
