Het communistische verzet in Groningen, of: het hoofdstuk waar Loe de Jong niet aan toekwam
Ruud Weijdeveld is een vriendelijke maar – uiteraard – beetje steile Groninger. Hij is bovendien een ex-CPN‘er. Niet direct een man die zichzelf graag in de krant ziet, maar tégen publiciteit is hij evenmin. Nu heeft hij de afgelopen vier jaar gewerkt aan een boek over het communistisch verzet in Groningen. Een boek dat er, wat mij betreft, al lang had mogen zijn.
Het is een van die hoofdstukken waar dr. L. de Jong als Amsterdammer niet echt aan toekwam. Dat hoefde in die jaren ook niet per se, want de CPN zat vanwege Stalin en de Koude Oorlog in het verdomhoekje en verdween daarna zelfs geheel uit de politiek. Maar de succesvolle boekpresentatie in een bomvolle kerk, afgelopen woensdag, lijkt toch aan te lopen tegen de resten van de oude boycot van communisten. Er wordt wel heel weinig over geschreven. Onterecht, bewijst dit boek.
Uit het boek wordt duidelijk dat de Groninger communisten tijdens de oorlog waarschijnlijk de zwaarste klappen van alle verzetsgroepen in de provincie kregen. Maar bij historicus Weijdeveld gaat het niet in de eerste plaats om cijfers of aantallen. Pas op de laatste bladzijde van zijn tweedelige boek van zevenhonderd pagina’s vermeldt hij dat er 75 Groningse communistische verzetsmensen sneuvelden.
Dat was dan het werk van Nederlandse SS’ers als Klaas Carel Faber en ‘het beest van Appingedam’, Siert Bruins. Die kwam begin dit jaar nog met de schrik vrij na een onbeslist proces wegens moord op een Groninger verzetsman.
Dat getal van 75 doden zegt op zich weinig. Maar ik heb het even gecheckt in de Erelijst.nl, de database van gesneuvelde verzetsmensen. Je kan daar niet op provincie zoeken, wel op plaats. In de stad Groningen kwamen zestig verzetsmensen om; andere grote steden heeft de provincie niet. Zo ontstaat het sterke vermoeden dat de communisten in de provincie de meest getroffen groep zijn.
De communisten in Groningen waren ongetwijfeld van een staalachtig slag. Wie herinnert zich nog de Groninger communist Fré Meis, ooit Kamerlid en de laatste echte arbeider van Nederland? Hij was stakingsleider uit de strokartonindustrie in Oost-Groningen. RTV Noord zond vorige maand een documentaire over hem uit, met de titel Woorden van beton. Dat klopt wel. Meis wilde in de jaren negentig nog ‘afrekenen met de kapitalisten’. Dat is zo’n beetje het oude beeld van de communisten.
Maar het zat wel wat dieper. In 1933 kregen de Groningers al van nabij te maken met de nazivervolging. In het Emsland, vlak over de grens, bouwden de nazi’s vanaf dat jaar zo’n vijftien vrijwel onbekende concentratiekampen voor socialisten en communisten uit het Roergebied, de Emslandlager. Als gevangenen de kampen ontvluchtten, vingen de Groninger communisten ze op – tenzij de politie ze voor was. Dat had je niet in de Randstad.
Ruud Weijdeveld heeft een grote hoeveelheid feiten over dat verzet kunnen vinden. Hij begon 25 jaar geleden al met zijn interviews. Bij de presentatie van zijn boek, zei de Groninger commissaris van de Koning, Max van den Berg, dat het een ‘monumentaal’ werk was geworden; hij bleef het vijf minuten lang loven en prijzen. Niet slecht voor een sociaal-democraat die vroeger nog niet dood gezien wilde worden met een communist, en vice versa.
Ook Jacques Wallage, tegenwoordig bestuurslid van het Nationaal Comité 4 en 5 mei, was onder het gehoor. En een handvol andere oorlogskenners, zoals Dirk Mulder, directeur van het herinneringscentrum van kamp Westerbork, en professor Kees van der Pijl van de Bond van Antifascisten. En nog eens 350 andere mensen. Voor Groningen waarschijnlijk een record.
Vreemd dan dat er maar drie stukjes in lokale bladen verschenen, en maar één item op de plaatselijke tv-zender. (En niet eens op de regio-omroep RTV Noord.) De provincie en de gemeente melden er ook niets over. Een restje boycot?
Het communistische verzet in Groningen verdient wel wat meer. In elk geval zijn nu de 75 doden en de tragische lotgevallen van honderden anderen een keer vastgelegd.
