Hoe de Airbnb’s en Ubers de economie ontwrichten
Een weekendje weg is tegenwoordig zo geregeld. En al lang niet meer alleen weggelegd voor mensen met een dikke portemonnee. Want waarom zou u nog een hotel boeken? Via Airbnb regelt u zo een voordelig onderkomen bij een lokale particulier. En wat betreft vervoer zit het ook wel snor: met Uber laat u met één druk op de knop een mooie én betaalbare wagen met chauffeur voorrijden.
De laatste jaren lijkt er geen einde te komen aan de stroom van dergelijke nieuwe initiatieven, die overigens niet alleen in de reisbranche worden geïntroduceerd. Onder andere de muziekindustrie en de boekenwereld kregen al een enorme oppepper door‘nieuwkomers’ als iTunes, bol.com en Amazon.
Voor de consument is het ideaal: niet te veel betalen en tóch goede kwaliteit. Hetzelfde geldt voor de bedrijven achter de innovatieve websites en apps. Zij zagen hun aanvankelijk kleine zaakje, meestal gerund door jonge creatieve mensen, in korte tijd uitgroeien tot enorme kassuccessen.
Er is echter een groep voor wie het allemaal wat minder rooskleurig uitpakt. Want de online initiatieven, waarbij vraag en aanbod elkaar direct opzoeken, maken tussenkomst van derden overbodig. Denk bijvoorbeeld aan reisbureaus (wie loopt er nog een reisbureau binnen om een vakantie uit te zoeken als het sneller en goedkoper via internet kan?), taxicentrales, boekwinkels (onder meer het Polare-failliet) en platenzaken (Free Record Shop werd in mei voor de tweede maal failliet verklaard).
Disruptive innovation wordt het fenomeen genoemd waarbij bedrijfjes als Airbnb en Uber een markt verstoren. Oftewel: een vernieuwing met een ontwrichtend effect op een hele sector. Waar ‘gewone’ innovatie niet per se een bedreiging hoeft te vormen voor bestaande bedrijven, geldt dat wel voor ontwrichtende innovatie. Want die verandert de regels van het spel. Waar er normaal gesproken drie partijen zijn – bijvoorbeeld het hotel, een tussenpersoon voor de boeking en de consument – wordt die toestand nu verstoord: de tussenpersoon verdwijnt. Iedereen mag hotelletje spelen, zonder zich aan regels te hoeven houden die voor hoteleigenaars wél gelden.
Ontwrichtende innovatie is op zich niets nieuws. Zo kan de introductie van de auto ook als ontwrichtend worden gezien. Paard en wagen werden overbodig, dus konden fabrikanten van wagens hun deuren sluiten. Andere voorbeelden zijn de computer (adieu typemachine), de verschillende downloadprogramma’s (ciao videotheek) en de e-mail (dag postkantoren).
Henk Volberda, hoogleraar strategie en innovatie aan de Erasmus Universiteit, onderzoekt de impact van ontwrichtende innovaties. In een recente uitzending van Nieuwsuur signaleert hij dat de nieuwe initiatieven leiden tot ‘selectie en faillissement van oude spelers’. En inderdaad: vanuit de ‘oude hoek’ is de afgelopen tijd nogal wat kritiek gekomen. Zo staakten vorige maand taxichauffeurs in onder andere Londen (waardoor het gebruik van Uber die dag, ironisch genoeg, met 850 procent toenam), en haalde Airbnb de woede van veel hoteleigenaars op de hals.
Korte tijd was Airbnb in Amsterdam illegaal, omdat het onder ‘bedrijfsmatige exploitatie’ zou vallen. Dit waarschijnlijk tot genoegen van hoteleigenaars, die hun inkomsten hadden zien dalen door de introductie van particuliere huizenverhuur. Maar door wat aanpassingen in het beleid (onder andere toeristenbelasting betalen en niet langer dan twee maanden per jaar verhuren) is de tijdelijke verhuur van huizen in de hoofdstad sinds begin dit jaar weer toegestaan. Of die belasting ook daadwerkelijk wordt afgedragen, is overigens zeer de vraag.
Behalve de hierboven besproken reisbranche zijn er nog meer markten die zich prima ‘lenen’ voor disruptieve innovatie. Eentje daarvan is in ieder geval de energiemarkt. Zo werd in de Nieuwsuur-uitzending aandacht besteed aan Vandebron, een online marktplaats voor energie. Consumenten kunnen hun energie rechtstreeks bij de boer met een windmolen kopen, wat voor beide partijen voordeliger uitpakt – maar dus niet voor de traditionele energiemaatschappijen.
Ook de bankensector zou zomaar eens last kunnen krijgen van ontwrichtende innovatie. Er wordt al gesproken van betalingen door middel van Google Glass, waaraan geen bank meer te pas komt. De bril scant een QR-code bij de winkelier, de klant knikt twee keer met het hoofd, en hup: de transactie – betaald in bitcoins – is gemaakt.
Dat laatste lijkt misschien nog heel ver weg. Maar innovatieprofessor Volberda waarschuwt bestaande bedrijven vooral alert te zijn. Ogenschijnlijk kleine en onbelangrijke nieuwkomers kunnen zomaar een grote bedreiging vormen. Of er een oplossing is om de markt te beschermen en het eigen bestaansrecht niet te verliezen? Niet afwachten tot de winsten dalen – dat lijkt voor veel grote bedrijven de standaardreflex – maar nú actie ondernemen. Zelf innoveren dus, en snel een beetje.
