AIVD-thriller over moord op Van Gogh schudt wakker in tijden van angst en radicalisering
Over precies een maand is het tien jaar geleden dat de cineast Theo van Gogh werd vermoord door Mohammed Bouyeri. Dat is ook de dag van de landelijke première van 2/11 – Het spel van de wolf, die in september al werd vertoond op het Nederlands Film Festival in Utrecht.
2/11 – Het spel van de wolf is een politieke thriller, die het midden houdt tussen documentaire en drama. Thomas Korthals Altes regisseerde de film, het scenario is van Parool-columnist Theodor Holman en filmproducent Gijs van de Westelaken, beiden goed bevriend met Van Gogh. De vraag of zijn dood voorkomen had kunnen worden zette het duo aan tot diep speurwerk naar het functioneren van de Nederlandse politiek en de AIVD. Dat onderzoek vormt de basis van het script. En, had de aanslag van Bouyeri voorkomen kunnen worden? Ja, volgens 2/11 – Het spel van de wolf.
De film speelt zich af in de weken rondom 2 november 2004, voornamelijk tussen de kantoormuren van de AIVD. Een intrigerend perspectief voor de kijker die niet bekend is met de details uit de zaak-Van Gogh, want Holman en Van de Westelaken laten de dossierinformatie rijkelijk vloeien. Maar de film bevindt zich in een schemergebied tussen feit en fictie, want de schrijvers leggen tevens dwarsverbanden die je zou kunnen afdoen als complottheorieën.
De conclusie van de film is duidelijk: Theo van Gogh was collateral damage. De AIVD hield Mohammed Bouyeri al geruime tijd in de gaten, maar hij was slechts onderdeel van een groter geheel: de Hofstadgroep. En dat netwerk had een hogere prioriteit dan Bouyeri zelf, ongeacht de dreigementen die hij uitte aan het adres van Van Gogh.
De makers schromen niet een aantal cruciale figuren met naam en toenaam op te voeren. Een hoofdrol is weggelegd voor de toenmalige AIVD-chef Sybrand van Hulst, neergezet als een berekenend leider door een ijzersterke John Leysen. Daarnaast zien we Joris Demmink (Pierre Bokma), die wordt afgeschilderd als een hardvochtig despoot. Maar het kloppend hart van de film is Gooische Vrouwen-actrice Susan Visser. Met een constante frons op haar voorhoofd speelt ze het fictieve personage Ellen Maas, een zedenprekerige agente die lucht krijgt van het dubbelspel dat hogerop wordt gespeeld.
2/11 vertoont trekken van een spionagethriller. Een wandeling met een CIA-agent langs het maanverlichte Binnenhof, geheime ontmoetingen met een NRC-journalist en benauwende vergaderruimten van de AIVD met broodjes kaas en karnemelk op tafel. John le Carré met een Hollands sausje.
De onverwachte wending ontbreekt aan het verhaal – we kennen immers allemaal de afloop. Holman en Van de Westelaken besloten om niet in pure fictie te vervallen (iets wat Van Gogh zelf overigens wel deed met 05/06, zijn film over de moord op Pim Fortuyn.) Korthals Altes bewijst zich als regisseur door ondanks het weinig verrassende einde een spanning in zijn scènes te gieten die tot het einde toe boeit.
Bovendien dient de film een hoger doel dan het tonen van de dilemma’s waarmee de AIVD kampt: hij schudt de kijker wakker in tijden van radicalisering en angst.
‘2/11 – Het spel van de wolf’ draait vanaf 2 november in een select aantal bioscopen door heel Nederland, en is te zien bij de VPRO om 20:15 op NPO1.
