Spring naar de content

Obama verbiedt Nederlandse wetenschappers onderzoek naar gevaarlijke virussen

Het Witte Huis maakte op 17 oktober bekend per direct geen nieuwe subsidies meer te verstrekken aan experimenten waarbij virussen makkelijker overdraagbaar of meer ziekmakend worden gemaakt dan ze in de natuur zijn. Pas na uitgebreid onderzoek naar de risico’s en voordelen van de experimenten wil de Amerikaanse overheid weer subsidies geven. Maar waren die dan niet bekend? En waarom horen we in Nederland niets over de gevaren?

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Marieke ten Katen

Met zogenaamde gain-of-function-experimenten proberen onderzoekers in een laboratorium een virus dusdanig aan te passen dat er een nieuwe variant ontstaat. Deze variant kan bijvoorbeeld dodelijker, makkelijker overdraagbaar of niet meer te behandelen zijn. Doel van het creëren van deze virussen is om het infectieproces beter te begrijpen, vroegtijdig te achterhalen welke varianten er in de toekomst in de natuur zouden kunnen ontstaan en het verbeteren van vaccins.

Dit type onderzoek staat echter ter discussie, en niet alleen in de Verenigde Staten. Koos van der Bruggen, werkzaam voor de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) en expert op het gebied van bioveiligheid, legt uit: “Er is een wetenschappelijke discussie tussen virologen gaande over de vraag of de voordelen van de kennis opwegen tegen de mogelijke risico’s. Ook zijn er mensen die denken dat de ontwikkeling van deze virussen kan leiden tot misbruik: de gepubliceerde resultaten zouden een soort kookboek zijn voor een terrorist om dit virus zelf te ontwikkelen.”

Dat een gain-of-function-experiment tot ophef kan leiden, weet onderzoeker Ron Fouchier als geen ander. In 2011 deed hij met zijn team bij het Erasmus MC in Rotterdam een experiment met het vogelgriepvirus. In opdracht van de Amerikaanse National Institutes of Health (NIH) onderzochten ze of er in de toekomst een variant zou kunnen ontstaan die tussen zoogdieren onderling overdraagbaar is. De onderzoekers ontdekten een genetische variant van vogelgriep die overdraagbaar was via de lucht, een gevaarlijke eigenschap die het bestaande vogelgriepvirus niet had. Fouchier wilde de resultaten publiceren, maar dat leidde tot ophef. Zou die informatie terroristen in staat kunnen stellen om van het griepvirus een biologisch wapen te maken? De Amerikaanse National Science Advisory Board for Biosecurity (NSABB) concludeerde uiteindelijk dat het door Fouchier ontwikkelde virus helemaal niet zo gevaarlijk was als gedacht. Er bestond geen risico dat de informatie een significant risico zou kunnen vormen voor de volksgezondheid, en dus publiceerde Fouchier zijn resultaten uiteindelijk gewoon in het befaamde tijdschrift Science.

Vanwege de ophef besloten onderzoekers om vrijwillig een jaar lang experimenten met deze gevaarlijke griepvirussen stop te zetten om gedegen onderzoek naar de baten en risico’s mogelijk te maken. De Amerikaanse overheid concludeerde na dat jaar dat de experimenten belangrijk zijn en gecontinueerd moesten worden. De discussie leek daarmee bekoeld. Totdat het Witte Huis op 17 oktober ineens per direct een subsidiestop aankondigde voor nieuwe gain-of-function-experimenten met griep-, SARS– en MERS-virussen.

Ook onderzoekers van lopende experimenten wordt verzocht hun werk tijdelijk neer te leggen totdat er meer bekend is over de risico’s. Een grote verrassing voor onderzoeker Fouchier, die ook deels afhankelijk is van Amerikaanse subsidies. “Ik heb een contract met de NIH voor drie fulltime-onderzoekers; dit contract is nu per direct stopgezet. Vreemd, want tijdens ons vrijwillige moratorium in 2011 is deze discussie ook al gevoerd. De feiten zijn sindsdien niet veranderd.”

Directe aanleiding voor de plotselinge subsidiestop is volgens Van der Bruggen van de KNAW dan ook een aantal incidenten in Amerikaanse laboratoria. “Deze incidenten deden zich voor in laboratoria van de Centers for Disease Control and Prevention (CDCP), de Amerikaanse RIVM.” Bij een incident in juni zouden zeker 62 laboratoriummedewerkers mogelijk zijn blootgesteld aan levende antraxbacteriën. Het laboratorium kreeg potentieel geïnfecteerde monsters opgestuurd, terwijl het niet uitgerust was om deze te verwerken. In juli werd in een lab het gevaarlijke H5N1-vogelgriepvirus bij een onschadelijk griepvirus gestopt zonder dit te documenteren – gelukkig werd dit op tijd ontdekt. Van den Bruggen erkent dat de gain-of-function-experimenten riskant kunnen zijn, omdat de kans bestaat dat het virus uit het laboratorium ontsnapt. “Maar de experimenten worden uitgevoerd met de grootst mogelijke veiligheidsvoorzieningen. De kans op een ontsnapping is uitermate klein. De kans op misbruik zo mogelijk nog kleiner. Als terrorist moet je wel heel goed onderlegd zijn om iets met de informatie te kunnen doen.”

Ondertussen ligt niet al het gain of function-onderzoek naar influenzavirussen in het Erasmus MC stil. Fouchier: “We krijgen ook subsidie vanuit de EU. Ik heb begrepen dat de Amerikaanse overheid andere landen probeert over te halen om ook een pauze in te lassen. Maar ik verwacht niet dat dat op korte termijn zal gebeuren.”
Hoe lang het door Amerika gesubsidieerde onderzoek stil zal liggen, is nog niet duidelijk. Het Witte Huis wacht het advies af van onder andere de NSABB. Fouchier heeft een stop work order binnengekregen voor negentig dagen, ingaand per 17 oktober. Fouchier: “Maar ik verwacht dat de discussie wel wat langer zal duren.”

Onderwerpen