Kindermeisje Vivian Maier: de grootste fotografische ontdekking van deze eeuw
Vlak na haar dood in 2009 verwierf de Amerikaanse Vivian Maier de status van een internationale beroemdheid. Haar werk, tienduizenden (zelf)portretten, wordt door experts geprezen, en de ontdekking ervan wordt door sommigen zelfs de grootste fotografische ontdekking van de 21ste eeuw genoemd. En dit weekend is haar werk – voorlopig althans – voor het laatst in Nederland te bewonderen, in het Amsterdamse fotomuseum Foam.
Vivian Maier (New York, 1926) werkte van de jaren veertig tot en met de jaren tachtig als gouvernante in New York. Haar oppaskinderen omschreven haar als een vrouw die excentriek en erg op zichzelf was, en werd geobsedeerd door het vastleggen van mensen. Huilende kinderen, verliefde stelletjes, dames met dikke billen, clochards. Ze fotografeerde ook zichzelf veelvuldig, gevangen in de weerspiegeling van zo’n beetje alles wat maar reflecteerde.
Maier liet na haar dood op 83-jarige leeftijd in 2009 koffers met ruim 150.000 onontwikkelde negatieven en filmrolletjes na. Een deel daarvan werd in 2007 voor een habbekrats geveild aan kunsthistoricus John Maloof. Geïntrigeerd door de staat waarin het materiaal verkeerde en de schoonheid van de foto’s, plaatste Maloof er een aantal op de website Flickr. De reacties waren overweldigend.
Toen Maloof ontdekte dat de maakster niet meer leefde, ontfermde hij zich over haar complete oeuvre en probeerde hij het tevergeefs te slijten aan het Museum of Modern Arts in New York. Maier moest een plekje in de geschiedenisboeken krijgen, vond Maloof, en dat kreeg hij voor elkaar. Vivian Maier kwam wereldwijd in het nieuws, en er werd een documentaire gemaakt over haar leven, Finding Vivian Maier, die werd genomineerd voor een Oscar. (Bekijkt u de ondertitelde versie hier in Close Up van AVROTROS hier.)
Door Maier zelf afgedrukte foto’s leveren op veilingen inmiddels duizenden dollars per stuk op, en over de rechten van haar werk ontstond vorig jaar juridisch gedoe. Maloof schonk naar verluidt al een deel van de rechten aan een bloedverwant van Maier, die zelf nooit kinderen kreeg. Een commercieel fotograaf en rechter, David C. Deal, ging op zoek naar haar erfgenaam en vond naar eigen zeggen Maiers achterneef. Wanneer er een vonnis in de zaak komt, is onbekend.
Het weerhield John Maloof er niet van de foto’s en en enkele 16 mm-films in een reizende tentoonstelling de wereld rond te sturen. Dit weekend is die voor het laatst in Foam te bewonderen. Curator Claudia Küssel prijst zichzelf gelukkig dat ze de expositie naar Amsterdam kon halen. In de eerste twee weken trok de expositie al 15.000 bezoekers, en inmiddels is het bezoekertal gestegen tot 70.000.
Vivian Maier, Street Photographer is een doorslaand succes. Denkt u dat het werk van Maier zo appelleert, of haar levensverhaal?
“In de eerste plaats zal het haar verhaal zijn dat de mensen aanspreekt. Maier was een vrouw die bijna haar hele leven op zichzelf was, en alleen contact had met haar oppaskinderen en de families bij wie ze inwoonde. Het is uniek in de fotografie dat zij – een nanny – een oeuvre heeft van zo’n ongelooflijke kwaliteit. Het is overweldigend om haar werk van dichtbij te zien.”
De expositie beslaat slechts een deel van dat oeuvre. Welk werk heeft het publiek nog niet kunnen zien?
“Het is inderdaad slechts een introductie op haar werk. Alleen al haar vele zelfportretten zijn bijzonder, en zouden een tentoonstelling op zich kunnen vormen. Maier heeft in haar leven veel gereisd, door Canada, Zuid-Amerika, het Midden-Oosten en Zuid-Europa. Ook heel interessant, dat zij, een vrouw alleen in jaren vijftig, erop uit ging om mensen te fotograferen.”
Zou dat niet haar kracht zijn geweest?
“Maier had sowieso de kwaliteit om zich onzichtbaar te kunnen bewegen op straat, door haar onopvallende Mary Poppins-achtige verschijning, met een lange wollen jas, herenschoenen en vaak een hoedje. Ze fotografeerde mensen vanuit een laag standpunt, met de Rolleiflex-camera op de borst. De mensen hadden niet altijd in de gaten dat ze werden gefotografeerd. Aan de andere kant nam Maier een risico door als vrouw met de oppaskinderen door achterstandswijken te struinen. God mocht weten wat er kon gebeuren. Nanny was destijds een beroep van de laagste maatschappelijke status, en dat ze op avontuur ging, maakte haar een heel moderne vrouw.”
Beschouwt u, als curator, haar werk als tijdloos? Laten we zeggen: zouden de foto’s over een paar decennia nog een kans maken in Foam?
“De foto’s hebben een universele waarde. De hype rondom Maier zal wellicht minder worden, maar je kunt niet stellen dat haar werk niet meer past in de tijdgeest of oninteressant is.”
Wat maakt het interessant?
“Haar oog voor compositie, haar oog voor detail. Vivian Maier had een heel humane blik, en onthulde in haar foto’s veel over mensen en hun karakters. Ze wordt niet voor niets vergeleken met grote meesters van de straatfotografie: Robert Frank, Elliott Erwitt, Helen Levitt, Diane Arbus.”
Bij het Museum of Modern Arts haalden ze hun neus er in eerste instantie voor op. Begrijpt u dat?
“Je moet je realiseren dat niemand haar werk toen kende. Een archief van meer dan 100.000 negatieven beoordelen is geen makkelijke opgave. Ik snap dat ze daar schrokken van de hoeveelheid. Het was niet realistisch om op het verzoek van John Maloof in te gaan.”
Er woedt een strijd om de rechten van de foto’s. Vreest u dat we haar werk straks niet meer kunnen zien?
“Die rechtszaak is heel treurig, en geeft het geheel een bitter randje. Maar Vivian Maier is nu aan de wereld geïntroduceerd. Je kunt je niet voorstellen dat er geen straatfotografieboek meer verschijnt zonder haar werk.”
‘Vivian Maier, Street Photographer’ is tot en met zondag 1 februari te zien in Foam Fotografiemuseum Amsterdam. De expositie zal hierna verhuizen naar Berlijn.
HP/De Tijd geeft dit weekend eenmaal twee vrijkaarten weg voor de expositie. Stuur een mailtje met uw naam en contactgegevens naar [email protected] en u maakt kans op gratis toegang.
