Via Buchenwald naar Majdanek en Auschwitz – een reis in de voetsporen van Ome Cor
Fotograaf Thomas Touw uit Abbekerk kwam onlangs een voor hem onbekende oudoom op het spoor: Cornelis Johannes Touw. Wie is deze oom, waarom werd hij in de oorlog naar Auschwitz gedeporteerd en waarom werd er in zijn familie nooit over ‘Ome Cor’ gesproken? Touw ging op onderzoek uit.
“Bij toeval kwam ik hem op het spoor: de voor mij onbekende oudoom Cornelis Johannes Touw. Ik zag zijn naam vorig jaar voorbijflitsen in de uitzending ‘Thuisfront’ van de NTR-serie Na de bevrijding, heel vluchtig op een pagina uit de communistische krant De Waarheid. Het bleek om de uitgave van 19 oktober 1945 te gaan, de uitgave waarin een lijst van vermiste gedeporteerde leden van de Communistische Partij Nederland (CPN) was opgenomen. Zijn naam wekte mijn nieuwsgierigheid. Zou het familie zijn? Niet veel later ben ik bij mijn tante in het stamboomboek gaan kijken, en inderdaad: Cornelis Johannes Touw, geboren in 1906 en zijn hele leven werkzaam geweest als marktkoopman in Amsterdam, is een volle neef van mijn grootvader.”
“Naar de reden waarom er in de familie nooit werd gesproken over ‘Ome Cor’ kan ik enkel gissen. Het kan natuurlijk zijn dat er nooit of weinig contact met hem is geweest – dat sluit ik niet uit. Ook kan het zijn dat zijn lidmaatschap van de CPN reden was om hem uit de familie te verbannen. Dat gebeurde in die tijd wel vaker met communisten. Maar dat krantenbericht van zijn vermissing liet me niet los. Ik ging op zoek naar informatie. Opvallend genoeg kreeg ik na enig speurwerk een krantenartikel onder ogen met uitslagen van zeilwedstrijden in het seizoen 1938/1939, in de twaalfvoets jol-klasse in Loosdrecht. Uit dit artikel blijkt dat C.J. Touw met mijn opa (of in ieder geval de boot van mijn opa) gezeild heeft. Die boot, de Henny – vernoemd naar mijn oma – ligt momenteel geheel gerestaureerd bij mijn vader in de schuur. Dat maakte die abstracte naam opeens heel tastbaar, en de verwondering voor het doodzwijgen van Cor werd alleen maar groter.”
Buchenwald, Majdanek, Auschwitz
“In de bibliotheek van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie (NIOD) in Amsterdam kwam nog meer informatie over mijn oudoom boven tafel. Zo las ik dat Cor Touw in 1941 – hij was toen van mijn leeftijd – werd opgepakt door de Duitsers wegens verzetswerk en lidmaatschap van de Communistische Partij. Cor werd in eerste instantie opgesloten in het redelijk milde Kamp Schoorl. Hij heeft toen vast niet voorzien dat dit het begin zou zijn van een bizarre reis door Duitsland en Polen, waarvan hij niet meer terug zou keren. Van Kamp Schoorl werd hij overgeplaatst naar Kamp Amersfoort, van waaruit hij nog een paar brieven heeft verstuurd. Via Kamp Amersfoort werd hij op transport gesteld naar concentratiekamp Buchenwald, en later naar de kampen Majdanek en Auschwitz. De ontberingen die hij in deze kampen moet hebben doorstaan, gaan elk voorstellingsvermogen te boven. Dag en nacht omringt door dood en verderf – verschrikkelijk.”
“Dat Cor Touw nog in leven was toen Auschwitz in januari 1945 werd ontruimd, zo las ik in de documenten, getuigt van grote lichamelijke en psychische kracht. Met de laatste overlevenden begon hij aan wat later ‘De dodenmars’ zou gaan heten. Die tocht overleefde hij. Vervolgens is hij met alle medegevangen in een wagon geladen met bestemming Kamp Mauthausen. Daar is Cor echter nooit aangekomen. Na de oorlog heeft het gezin van Cor jarenlang in onzekerheid geleefd over zijn lot en zijn laatste rustplaats. Zijn vrouw Annie, zijn broer en zijn moeder zijn nog wel een zoektocht gestart – maar zonder resultaat. De weduwe-uitkering, de financiële bijdrage die zijn vrouw goed kon gebruiken om hun drie kinderen op te voeden, kreeg ze bij gebrek aan een doodsverklaring niet. Pas in 1951 meldde zich een getuige die verklaarde dat Cor hoogstwaarschijnlijk vermoord is na een mislukte ontsnappingspoging nabij het dorpje Reitzenhain. Langs die spoorlijn liggen tot op de dag van vandaag 154 niet geïdentificeerde slachtoffers in een massagraf.”
Plek in de familie
“Het verhaal van de ontberingen die de vele politieke gevangenen en dwangarbeiders hebben moeten doorstaan, is iets wat in de grote stapel van gruwelijkheden tijdens de Tweede Wereldoorlog onderbelicht is gebleven. Juist daarom kwam ik op het idee om voor een fotoproject het spoor van Cor Touw te volgen. Niet alleen om diens gruwelijke weg naar de dood in beeld te brengen, maar ook ome ‘Ome Cor’ weer een plek in de familie te geven. Ik ben voor dit project letterlijk in zijn voetsporen getreden. Tien dagen lang ben op pad geweest, om alle locaties te bezoeken waar Cor moet zijn geweest: via Kamp Schoorl, Kamp Amersfoort naar concentratiekamp Buchenwald, via Buchenwald naar concentratiekamp Majdanek en via Majdanek naar concentratiekamp Auschwitz.
Van Kamp Schoorl en Kamp Amersfoort is nauwelijks meer iets over. Buchenwald en Auschwitz daarentegen zijn bijna openluchtmusea geworden, waar busladingen jongeren en studenten ronddwalen over het terrein. Vernietigingskamp Majdanek was tijdens mijn bezoek nagenoeg uitgestorven. Het was er ijzig koud. Het kamp maakte zoveel indruk op me, dat ik de eerste dag mijn camera niet uit mijn tas heb gehaald. Wat moet je ook als je opeens naast een monument staat met daarin de asresten van tachtigduizend mensen? In Auschwitz heb ik het slaapverblijf van Cor bezocht. Zijn barak, Block 22a, kijkt direct uit op de gaskamers. De rillingen liepen over mijn rug toen ik dat zag. In Buchenwald heb ik de resten van barak 49 bezocht – de barak waar Cor in heeft geslapen. Ik hoorde daar dat hij daar onder andere mee heeft moeten werken bij het aanleggen van de spoorlijn. Gruwelijk moet dat zijn geweest. De dodentocht van Auschwitz naar Wodzislaw Slaski heb ik per fiets afgelegd. De omgeving lijkt natuurlijk niet meer op het landschap van destijds, maar desondanks heb je her en der aanknopingspunten die Cor ook gezien moet hebben. Een oude kerk, een prachtig park met een oude brug in Pszczyna, dat soort dingen. In Reitzenhain – de plaats waar hij vermoedelijk gestorven is – ligt nog een deel van de spoorlijn waarmee hij naar Mauthausen is getransporteerd, en staat het oorspronkelijke station nog langs de bosrand. Een piepklein trappetje brengt je vanaf daar naar het massagraf, de rustplaats van 154 onbekende slachtoffers – waaronder dus waarschijnlijk Cor Touw.”
Meer informatie over het fotoproject van Thomas Touw vindt u hier.
