Wat u moet weten over orkanen, tyfoons en tropische cyclonen
Het orkaanseizoen is volop bezig. Op de Atlantische Oceaan kregen reeds zeven systemen een naam en op de Stille Oceaan waren dat er al twaalf. Maar hoe komt het dat we deze tropische cyclonen vooral in de herfst over de oceanen zien scheuren? Hoe ontstaan ze precies?
Wat zijn tropische cyclonen, orkanen en typhoons?
Een tropische cycloon is een roterend (in wijzerzin op noordelijk halfrond) georganiseerd systeem van wolken en onweders met een gesloten circulatie nabij het aardoppervlak. Hij ontstaat boven tropisch of subtropisch water. Afhankelijk van de windsnelheden wordt de volgende indeling gehanteerd:
➢ tropische depressie: aanhoudende windsnelheid van 62 km/h of minder
➢ tropische storm: aanhoudende windsnelheid van 63 tot 118 km/h
➢ orkaan (hurricane, typhoon, tropical cyclone): aanhoudende wind van meer dan 118 km/h
De orkanen worden op hun beurt onderverdeeld in vijf categorieën, volgens de aanhoudende windsnelheid én de bijgevolg optredende schade:
Orkanen van de categorieën 3, 4 en 5 worden door het Amerikaanse National Hurricane Center ook wel “major hurricanes” genoemd. Wanneer hurricanes de datumlijn overschrijden, worden ze “typhoons” genoemd. Vanaf categorie 4 worden het “super typhoons”.
Wat zijn de basisingrediënten van een tropische cycloon?
1) Tropische cyclonen ontstaan niet zomaar uit het niets. Er is in de eerste plaats al een verstoring nodig van de atmosfeer. Heel vaak is dat een zogenaamde easterly wave, die boven Afrika ontstaat en met de passaatwinden meereist naar het westen. 60 procent van de tropische stormen en kleinere orkanen, maar ongeveer 85 procent van de “major hurricanes” ontstaat uit een easterly wave.
2) Een tropische cycloon heeft warm zeewater nodig. Uit onderzoek is gebleken dat een laag van ongeveer 50 m een temperatuur van ten minste 26.5 °C moet hebben. Oceaanwater met deze temperatuur voedt het systeem met warmte en vocht.
3) De opbouw van de atmosfeer moet voldoende onstabiel zijn. De temperatuur moet dus snel afnemen met de hoogte. Op deze manier kunnen onweders ontstaan, die de opgeslagen warmte in het oceaanwater kunnen vrijmaken. Wanneer de vochtige lucht in de hogere lagen van de troposfeer gaat condenseren, komt er een massa latente warmte vrij, die de brandstof van de tropische cycloon vormt. Meteen weten we waardoor het orkaanseizoen op gang komt op het einde van de zomer en de herfst: net dan is de temperatuur van het oceaanwater op zijn hoogst. Tegelijkertijd is nu ook duidelijk waardoor tropische cyclonen snel aan activiteit verliezen als ze aan land gaan: hun brandstoftoevoer wordt dan immers abrupt afgesneden.
4) Er mag niet al te veel windschering zijn. Windschering is het verschil in windrichting en -snelheid met de hoogte. Sterke windschering kan het vormen van een tropische cycloon verhinderen of kan een reeds bestaande tropische cycloon uit elkaar trekken.
5) Er is een minimum aan Corioliskracht nodig om een roterend lagedrukgebied te vormen. Tropische cyclonen kunnen nooit dichtbij de evenaar ontstaan omdat de Corioliskracht daar nihil is. Ze ontstaan doorgaans op minimum 5 à 10 breedtegraden van de evenaar vandaan.
In het oog van de storm
Het opvallendste kenmerk van een orkaan is natuurlijk het oog dat vaak zo mooi te zien is op satellietbeelden. In het oog is het zonnig en rustig (de uitdrukking “in het oog van de storm staan” wordt dus meestal verkeerd gebruikt), maar rond het oog bevindt zich een muur van wolken, de “eyewall”, waar de lucht omhoog schiet met snelheden van 100 tot 150 km/h. Langs deze eyewall worden ook de hoogste windsnelheden langs het aardoppervlak waargenomen.
Orkaan Igor met opvallend oog. Satellietfoto van 13 september 2010
Onmiddellijk buiten de eyewall bevinden zich de regenbanden, die met de wind mee naar het centrum van het systeem spiraliseren.
