Demonstraties tegen Poetin zijn slechts rimpels in het Russische water
Sinds maart is het weer wat onrustig in Rusland. De bevolking gaat steeds meer in tegen het corrupte Kremlin. Het lijkt alsof een steeds groter deel van de bevolking zich achter oppositieleider Navalny schaart. Zou het tij eindelijk keren? Schijn bedriegt: een Russische revolutie is nog ver te zoeken.
Het begint afgelopen voorjaar met een plotselinge explosie. Een munitiedepot in Oost-Oekraïne, vlakbij het onrustige gebied waar het Oekraïense leger strijdt tegen de Russische rebellen, vliegt plotseling in brand. Diezelfde dag nog wordt een ex-parlementariër, die zich als kersverse politieke vluchteling kritisch uitlaat over Poetin, vermoord. De Oekraïense president Petro Porosjenko schroomt niet met zijn vingertje wijzen: het Kremlin zit hierachter.
De Russische bevolking hoeft niet te rekenen op Poetin-kritische geluiden via de televisie. “Poetin heeft de meeste media in handen en de Russen zien geen alternatief behalve Poetin. Navalny is lang niet overal even bekend,” zegt Oost-Europa deskundige en journalist Floris Akkerman, “maar het internet is echter het speelveld van Navalny.” Hier is meer ruimte voor vrijheid van meningsuiting en discussie over de huidige overheid — voor nu.
Oppositieleider Aleskej Navalny toont zich niet bang voor een openlijk verzet tegen president Poetin. Hij heeft de kracht van het internet door: zijn YouTube-kanaal is zijn propaganda-vehikel en via dit medium roept hij mensen op tot demonstraties. Afgelopen voorjaar publiceerde Navalny een video over oud-president Medvedev, die wordt beschuldigd van corruptie.
De tekst gaat verder onder de video.
Klagen over Medvedev lijkt een alibi voor het protesteren tegen Poetin. “In Rusland geldt een cliché: ‘De tsaar is goed, maar de bojaren zijn slecht.’ Dus de adel krijgt vaak de schuld, zoals Medvedev nu ook krijgt door Navalny,” zegt Akkerman.
Agressieve politiek
Tot nu toe was er ook nog niet heel veel onvrede over Poetin. Akkerman ziet dat de steun van Poetin vooralsnog groot blijft: “Sinds de protesten van 2011 en 2012 is Poetin uit een ander vaatje gaan tappen: hij is meer gaan scoren op buitenlands beleid. Russen zien hun land als wereldmacht. Poetin geeft hen dat idee met de Krim, Syrië, patriottisme en militaire acties. In Rusland wekken zulke dingen trots op en mensen vallen hun staat veel minder snel af. Hierdoor blijft hij populair en behoudt hij z’n zetel.”
Navalny kreeg in maart en afgelopen maandag wat hij wilde: mensen die de straat opgingen, protesterend tegen het overheidsregime (maar eigenlijk Poetin). Dit is best bijzonder, want de laatste grote protestactie was in 2011 toen er grote onvrede was over de presidentsverkiezingen. De daaropvolgende anti-demonstratiewet hebben het betogers een stuk moeilijker gemaakt.
Wat maakt dat mensen nu wel weer de straat opgaan, en de afgelopen vijf jaren niet? Marc Jansen, oud-hoogleraar van de Universiteit van Amsterdam en Sovjet-Unie-deskundige, legt uit: “In 2011 en 2012 is Poetin overgegaan tot een nogal agressieve politiek. Daarmee hoopte hij de demonstranten te splitsen en het meer nationalistische deel daarvan naar zijn kant over te halen. Dat is toen misschien gelukt, maar dat had maar een tijdelijke werking. Het is nu weer mogelijk om toch meer mensen op de been te krijgen voor acties zoals demonstraties.”
De chaos van Navalny
De populariteit van Poetin is dus nog steeds enorm onder de bevolking. “Poetin ontleent z’n populariteit eigenlijk aan het feit dat hij in z’n eerste twee termijnen ervoor gezorgd heeft dat de levensstandaard enorm is toegenomen. Maar vanaf 2013 is die levensstandaard weer afgenomen als gevolg van de inzakkende olieprijzen en de sancties van de EU, de VS en diverse landen,” licht Jansen toe. “Dit hebben veel Russen in hun portemonnee gemerkt. Tot op heden heeft dat nog niet geleid tot een daling in de populariteit van Poetin, maar daar is men wel bang voor. Dat verklaart ook het harde politie-optreden tijdens zulke demonstraties.”
Navalny had voor de demonstraties van gisteren een vergunning om in de buitenwijken te gaan staan, maar de Russische overheid had de organisatie hiervan in de weg gestaan. Navalny verplaatste recalcitrant op het laatste moment de demonstratie naar het centrum van Moskou: als het chaotisch zou verlopen, dan liever in het centrum. De demonstranten die kwamen opdagen wisten niet precies waar ze moesten zijn en het werd druk en massaal.
Het was een chaotische bijeenkomst en dit is precies waar Russen bang voor zijn. Akkerman: “Navalny wordt afgebeeld als degene die chaos wil kweken in het land. Russen zijn als de dood voor chaos en instabiliteit, dus die gaan wel drie keer nadenken voordat ze op Navalny stemmen. Poetins achterban is er zeer sterk in om daartegen in het verweer te komen. In verband met een veroordeling mag Navalny überhaupt niet meedoen aan de presidentsverkiezingen.” Navalny is net als in maart opgepakt en veroordeeld tot een celstraf van een maand.
Tekst gaat verder onder de video.
Demonstraties als speldenprikken
Het is bekend dat Navalny inzet op presidentskandidatuur in 2018, maar volgens Jansen maakt hij geen grote kans. “Navalny heeft een veroordeling aan z’n broek, op grond waarvan hij zich formeel niet verkiesbaar mag stellen. Het is dus de vraag of de overheid het inderdaad zo hard gaat spelen, of ze hem toch een kans gaan geven zich te kandideren, met de wetenschap dat Poetin wint. Toch zijn ze ergens ook bang dat hij meer kiezers gaat aantrekken dan men leuk vindt, want zelfs twintig procent van de stemmen zou door Poetin al als een nederlaag worden beschouwd.”
Zullen er de komende tijd, in aanloop naar de presidentsverkiezingen in 2018, steeds meer demonstraties komen? Jansen: “In Rusland valt de toekomst niet te voorspellen. Ik vermoed dat de demonstraties voorlopig bij speldenprikken zal blijven en dat het niet echt tot een hele snelle regime-verandering zal leiden. Poetin zal zich volgend jaar weer herkiesbaar stellen als president, en dan zit hij er weer een hele tijd. Op de langere duur zou het wel degelijk iets uit kunnen maken. Hier valt ook de panische reactie van de overheid te verklaren. Ze zijn toch wel bang dat te grote groepen worden meegesleept door Navalny.”
“Een betere optie dan Poetin is er voor de Russen niet. Ook omdat die alternatieven amper de kans krijgen om op tv te komen en campagne te voeren.” concludeert Akkerman. Filmmaker Oliver Stone maakte een vier-uur-durende documentaire over Vladimir Poetin. Daarin stelde hij dat het Russische volk ‘nog nooit beter af is geweest’.
Als Poetin iemand is met wie het Russische volk blij zou moeten zijn, valt er nog heel wat te winnen. Dan hebben wij met het mislukken van de formatie toch maar weinig te klagen.
