De uitzending met Van der Laan, sinds juli 2010 burgemeester van de hoofdstad, was extra beladen door zijn gezondheid. Begin dit jaar maakte hij in een open brief gericht aan alle Amsterdammers bekend ongeneeslijk ziek te zijn. Hij lijdt aan uitgezaaide longkanker. Zoals direct in het gesprek naar voren komt, is de aflevering daarom van te voren opgenomen.

Van der Laan zegt zich op dit moment goed te voelen. Omdat hij snel moe wordt, vindt hij het prettig een vangnet te hebben om pauze te kunnen nemen. De burgemeester gaf eerder al aan blij te zijn met de uitnodiging: “Het is een aanleiding om terug te kijken op alles wat er in mijn leven is gepasseerd en op de beelden die me daarvan zijn bijgebleven.”

Optimistische blik

“We beginnen stevig,” zegt Abbring ter inleiding van het eerste fragment. Van der Laan geeft een optimistische kijk op de compilatie van het sneuvelen der dictatoriale regimes in Europa. Hij is blij tijdens zijn leven meerdere malen te hebben gezien dat volkeren zich niet eeuwig laten onderdrukken. Tijdens zijn toelichting krijgt hij last van wat hij zelf ‘een wegvallertje’ noemt, wanneer hij niet op een naam kan komen. Abbring oogt ontspannen, vult aan, maar geeft Van der Laan ook de ruimte zijn verhaal af te maken.

Het tweede fragment betreft een nieuwsbericht over de in Amsterdam overvallen en doodgeschoten juwelier Fred Hund. Dit gebeurde in 2010, toen Van der Laan net burgemeester was. Hij vertelt over de aanpak bij zulke zaken. Volgens de burgemeester is de preventie en aanpak van ontsporende jongeren sindsdien verbeterd. Tevens neemt hij de ruimte een dankwoord uit te spreken naar de politie.

Het volgende thema dat uitgebreid besproken wordt is de Februaristaking en beeldvorming van de Nederlanders tijdens de Tweede Wereldoorlog. Hoe Nederlanders in de uitzending van TV Toen werden afgeschetst als mensen die Joden verraden in ruil voor het terugkrijgen van fietsen, is volgens Van der Laan ‘barre onzin’.

Door de verhalen van zijn ouders die in het verzet zaten is de 62-jarige burgemeester gefascineerd geraakt door het onderwerp. Hij zegt iedere dag iets tegen te komen waardoor hij bijleert. Zijn belangrijkste devies over tijden van paniek luidt: “Vind het niet gek dat je bang bent. Als je die angst kan hanteren, ben je moedig.”

Verantwoordelijke dienaar

In een fragment uit Bloed, zweet en blaren wordt Igone de Jongh getoond die laat zien dat het leven van ballerina niet alleen over rozen gaat.  Daar de ballerina aangeeft dat het hoogtepunt haar een goed moment lijkt om te stoppen, slaat Abbring een bruggetje naar de carrière van Van der Laan. Ze vraagt waarom hij niet ‘fuck het werk’ dacht na zijn diagnose. De presentatrice vult zelf in dat het Van der Laan niet om geld of aanzien te doen zal zijn.

Hoewel hij aangeeft het als hij het over zou kunnen doen wat gebalanceerder aan zou pakken antwoordt hij: “Verantwoordelijkheid is mijn bijnaam”. Daarbij geeft hij aan nu wel minder te doen dan tevoren. Eveneens neemt hij de gelegenheid de Amsterdammers te bedanken voor hun steunbetuigingen en prettige samenwerking met de gemeenteraad.

Wanneer Abbring voorstelt nu naar een fragment van het Concertgebouworkest en Prinsengrachtconcert te gaan stelt hij zich onderdanig op. Heel de avond – of middag, wie zal het zeggen? – stelt hij zich ten dienste van de interviewer. Hoewel Abbring niks doet om dit af te dwingen blijft hij overdreven beleefd met opmerkingen als; ‘mag dit?’, ‘als jij dat goed vindt’, ‘sorry Janine, ‘jij kiest’ en ‘ik ben maar een dienaar’. Van de Laan stemt er dan ook mee in het door Abbring voorgestelde fragment te tonen.

De door Van der Laan voorgestelde keuzefilm Mississippi Burning (1988), kon de VPRO ‘wegens omstandigheden niet aankopen’. Daardoor blijft de keuzefilm uit, wel worden er twee fragmenten getoond. De uitzending vervolgt met een fragment van de aanslag op Charlie Hebdo, waar ze ‘in de categorie heftige beelden blijven’. Wat volgt is een compilatie van een Tweede Kamerdebat een week later. Van der Laan bekritiseert de politici, inclusief zijn partijgenoot Samsom, die volgens hem veel te veel aan het ‘afkatten’ zijn. Het zou niet moeten gaan om vliegen afvangen, maar om het vinden van evenwicht.

De verantwoordelijke hoofdstad

Naar aanleiding van een fragment van Jan Schaefer, ooit leermeester van Van der Laan, actievoerder, staatssecretaris en wethouder van Amsterdam voeren Abbring en Van der Laan een gesprek over stadsbeleid. Waar de zomergast eerder aangaf vroeger het burgemeesterschap niet te ambiëren, maar ‘het een voorrecht te vinden het voor Amsterdam te mogen doen’, pleit hij er nu voor dat andere steden ook geweldig zijn.

Het luxeprobleem van Amsterdam – waarbij de stad te duur raakt voor de gemiddelde Amsterdammer – is te wijten aan het succes van de stad. “Mijn droom is om van de randstad één stad te maken,” vindt Van der Laan. Binnen Amsterdam zijn de problemen — volgens de burgemeester — niet op te lossen. Maar door Rotterdam, Den Haag en Utrecht erbij te betrekken zou er een New York-achtige stad te vormen zijn. En als mensen écht een motto willen van Van der Laan als de burgemeester van Amsterdam, pleit hij voor de ‘verantwoordelijke hoofdstad’.

De emoties lopen op

Wanneer de fragmenten van het debuut van Nouri bij Ajax, zijn doelpunten en steunbetuiging bij zijn huis na hartstilstand waarbij de jonge Ajacied blijvende hersenschade opliep, geïntroduceerd worden staat de rode wijn op tafel. Het is geen Amsterdams item volgens Van der Laan, want iedereen is van slag. Hij is zichtbaar aangedaan door de bijeenkomst bij het huis van Nouri’s familie: “Het was een soort rouwdienst: de F-siders namen Marokkanen mee in hun vuurwerkgebruik en de Marokkanen namen de F-siders mee in het bidden.. en zo was het een perfecte dienst.” Zowel Van der Laan als Abbring krijgt een brok in de keel wanneer ze het er over hebben.

Janine koppelt de gebeurtenis aan het eerbetoon dat Eberhard kreeg toen hij zijn diagnose bekendmaakte. “Wat hoop je dat de erfenis is?” vraagt ze. “Dat het de lieve stad blijft die het is,” is zijn antwoord. Waarop Van der Laan emotioneel vervolgt met ‘laten we maar doorgaan’, om zijn tranen voor te zijn. Hij krijgt de tijd om het moment te laten bezinken – een verademing ten opzichte van de gehaaste talkshows – en stelt voor nog maar een slok wijn te nemen.

Een goed moment om naar het laatste fragment, een opname van de band Arcade Fire op muziekfestival Best Kept Secret, te kijken, vindt Abbring. “En weet je wat toch ook zo leuk is?” vervolgt de presentatrice, “dat je het voor elkaar hebt gekregen dat ze nu in Amsterdam op grote schermen naar jouw favoriete band zitten te kijken.” Hiermee doelt Abbring op de vele Amsterdammers die dol zijn op hun empathische burgemeester en in cafés, Het Scheepvaartmuseum en bioscoopzalen gezamenlijk naar Zomergasten keken.

De informele setting heeft stand gehouden en bij beiden tot stille tranen geleid tijdens een inhoudelijk en fair gesprek.

Klik op onderstaande afbeelding om de gehele uitzending terug te kijken.

Volgende week is psychiater – die Abbring naar eigen zeggen nodig zal hebben – Glenn Helberg te zien in de derde aflevering van VPRO Zomergasten 2017.