Spring naar de content

Een fietsende Iraanse roept nog steeds controverse op

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: De Redactie
Fietsen wordt steeds populairder in Iran. Autoriteiten en milieuactivisten prijzen het aan als een oplossing voor de ernstige milieuvervuiling en verkeersproblemen in de steden. Maar een vrouw op de fiets roept nog steeds controverse op. Elke dag gaat Alireza (29) met de fiets naar zijn werk als werktuigbouwkundige. Niets bijzonders zou je zeggen, ware het niet dat hij in Teheran woont, de krankzinnig drukke hoofdstad van Iran. Het verkeer in Teheran is zo chaotisch, dat je wel twee keer nadenkt voordat je je op je racefiets daartussen stort. “Je moet alert zijn,” grijnst Alireza onbezorgd. “En altijd bedacht op openslaande portieren. Ik doe het al vanaf mijn vijftiende en ik vind het nog steeds leuk. Het is ook gewoon handig. De afstand naar mijn werk is acht kilometer. Als ik op de fiets ga, ben ik er zo. Ga ik met de auto, dan sta ik geheid vast. Ik neem mijn werkkleren mee en op kantoor is een douche, dus dat is allemaal geregeld. Sommige mensen verklaren me voor gek. Anderen zeggen: ik wou dat ik het ook kon doen.” Het heeft beslist iets heroïsch, op de fiets door Teheran rijden. Maar Alireza is niet de enige. Voor sommige fietsende Iraniërs is het puur een sport die ze beoefenen of een manier om te recreëren. Maar in Iran is de afgelopen jaren ook voorzichtig een beweging ontstaan van mensen die uit milieuoverwegingen op de fiets stappen. En dat is niet voor niets. Luchtvervuiling is in Iran een enorm probleem. Volgens officiële regeringscijfers sterft in Teheran elke twee uur iemand aan een aan vervuiling gerelateerde oorzaak. In de winter sluiten scholen en soms ook bedrijven regelmatig hun deuren, omdat het door de dikke smog te ongezond is om naar buiten te gaan. En dan is Teheran nog niet eens de meest vervuilde stad in Iran. Een belangrijke oorzaak van die vervuilde lucht is de overweldigende hoeveelheid auto’s in de Iraanse steden. Veel van die auto’s zijn geproduceerd zonder dat daarbij rekening is gehouden met milieuaspecten en ze rijden vaak op slechte kwaliteit benzine – al is dat sinds kort verboden. Iraniërs zijn ook zeer gesteld op hun auto – ze gebruiken hem voor de kleinste afstanden. Maar de groep mensen die inziet dat het zo niet langer kan, wordt steeds groter in Iran. Anderhalf jaar geleden begon een milieuactivist uit de industriële stad Arak, die zucht onder zware vervuiling, een actie getiteld ‘Autoloze Dinsdag’. Hij reed op zijn fiets door de straten van de stad met een poster in zijn hand en legde mensen persoonlijk uit wat de bedoeling was: laat op dinsdag de auto staan en ga met de fiets naar je werk. De keuze voor dinsdag was logisch, omdat die dag midden in de islamitische week valt: het verkeer is dan erg druk en de luchtvervuiling hoog. De campagne sloeg aan; steeds meer Iraanse steden wilden ermee aan de slag en het nationale Departement voor Milieu besloot de campagne te ondersteunen. Maar toen ook vrouwen besloten mee te doen aan de Autoloze Dinsdag, ontstond er een probleem. In de Islamitische Republiek Iran vindt niet iedereen het gepast als vrouwen fietsen. Behoudende geestelijken noemen het een bedreiging voor de goede zeden. Vrouwen die in wat conservatievere streken van Iran op de fiets stappen, lopen het risico te worden gearresteerd. Dat gebeurde vorig jaar bijvoorbeeld in het stadje Marivan in Iraans Koerdistan. De autoriteiten hadden de bevolking opgeroepen om vaker de fiets te pakken om luchtvervuiling tegen te gaan. Mensen werden ook aangespoord om op dinsdag fietsuitjes te maken naar het nabijgelegen Zarivarmeer. Maar een groep vrouwen die aan die oproep gehoor gaven, werd aangehouden door de politie. Ze werden pas vrijgelaten nadat ze een verklaring hadden ondertekend waarin ze beloofden niet meer te fietsen. De lokale moellah verkondigde vervolgens in zijn vrijdagpreek dat fietsen in het openbaar een zonde is voor vrouwen. Inwoners van Marivan protesteerden met een open brief tegen wat er was gebeurd. En zo laaide de oude discussie of het nou wel of niet betamelijk is voor vrouwen om te fietsen weer op. Totdat het regeringspersbureau Fars News een fatwa publiceerde van ayatollah Khamenei, de hoogste leider van Iran, waarin die stelde dat het onwenselijk is als vrouwen fietsen in het openbaar. Maar zoals met bijna alles in Iran kunnen de woorden van de hoogste leider op verschillende manieren worden geïnterpreteerd. De fatwa is nooit op de officiële staatswebsite gepubliceerd en heeft dus volgens sommige mensen niet de kracht van een wet. In de praktijk had het in ieder geval niet tot gevolg dat alle Iraanse vrouwen het fietsen opgaven of dat fietsen voor vrouwen overal onmogelijk werd. In het Chitgarpark in Teheran, toch echt een openbare ruimte, mogen vrouwen nog steeds een fiets huren en het fietsparcours afleggen, zelfs in het gezelschap van mannen. Parvaneh (29) die bij justitie werkt en haar vriendin Laleh (33) die secretaresse is, gaan er regelmatig heen om te fietsen. Het is een mooie, zonnige dag en de twee vrouwen in spijkerbroek en kleurrijke hoofddoeken vertellen dat ze fietsen een fijne sport vinden. “Ik heb het op jonge leeftijd al geleerd,” zegt Parvaneh. “En ik vind het heel leuk om te doen. Het is ook een goede manier om aan je conditie te werken.” Maar in Teheran zelf fietst ze toch maar liever niet. “Ik zou het graag willen, maar het mag niet. Ik vind het heel erg jammer; ik zou me graag op de fiets verplaatsen, maar het is tegen de regels.” Niet iedereen deelt haar zienswijze. “Je kunt zeker wel fietsen als vrouw in Teheran,” zegt Shirin (34) die op een professioneel uitziende mountainbike naar het park is gekomen en wier lange haar brutaal onder haar hoofddoek uitsteekt. “Ik doe het in ieder geval wel. Het enige probleem is dat je je aan de islamitische kledingvoorschriften moet houden en dat betekent dat je in de zomer stikt van de hitte.” Die kledingvoorschriften houden in: benen en armen bedekt, een hoofddoek en een rok die over de heupen valt. Ga in zo’n outfit maar eens racen in een stad waar het in de lente algauw 35 graden is. De fatwa heeft er ook niet toe geleid dat de Iraanse Fietsbond zijn pakweg honderd vrouwelijke leden naar huis heeft gestuurd. De Fietsbond houdt kantoor in het centrum van Teheran en er is een kans dat je er in het Nederlands wordt begroet, want education manager Maryam Khosroshahi is getrouwd met Nederlander Harry Hendriks, die twee jaar lang als fietscoach bij de bond heeft gewerkt. “Waar het om gaat, is dat het fietsen van vrouwen geen verkeerde morele consequenties heeft,” zegt Khosroshahi. “En wij werken altijd op zo’n manier dat dat is uitgesloten. De standaard outfit van onze vrouwelijke fietsers is: legging, lange mouwen, een soort rokje dat de heupen bedekt en een hoofddoek onder de helm. Dat is misschien niet zo prettig bij hoge temperaturen, maar het moet. Verder is er voornamelijk vrouwelijk personeel voor de begeleiding van de wielervrouwen. En als er toch sprake is van een mannelijke trainer, dan heeft die een vrouwelijke assistent.” “Het is ongeveer hetzelfde als bij veertig graden in een wetsuit trainen,” zegt Harry Hendriks over het tenue van de Iraanse wielervrouwen. “Ik heb het allemaal van dichtbij meegemaakt, omdat ik gedurende mijn tijd in Iran ook de dames wilde trainen. Daar was nauwelijks budget voor, maar ik zag al snel dat het heel dapper was wat die vrouwen deden. Het was allemaal niet makkelijk: het niveauverschil tussen de afzonderlijke dames was erg groot en toch moesten ze samen trainen. Sommige vrouwen hadden geen geld en reden op een oud barrel, maar ze deden het toch maar. Bovendien sta je voor problemen waarbij je je als Europeaan toch even achter de oren krabt. Tijdens een trainingskamp heb ik meegemaakt dat het hotel niet toestond dat onze vrouwen in wielerkleding het gebouw verlieten. Dat verzin je toch niet?” Toch ziet hij dat de belangstelling voor fietsen onder Iraanse vrouwen groeiende is. “De algemene tendens is dat Iraanse vrouwen vrijer aan het worden zijn. Ik ben indertijd begonnen met een klein groepje dames. En nu zitten er toch zo’n 25 vrouwen in de mountainbikegroep.” Het Iraanse vrouwenwielrennen bevindt zich nog in het beginstadium, maar de Iraanse mannen doen het al een tijd lang uitstekend in de grote Aziatische wedstrijden. “Ze hebben verschillende goede wielrenners,” zegt Harry Hendriks. “Mannen met talent die hard werken. Het zijn over het algemeen mensen met veel kwaliteiten en ze willen graag leren. Het Iraanse nationale team staat nu nummer twee in de ranking van Azië. Maar er hangt een donkere wolk boven de Iraanse wielersport. Omdat je in het buitenland met fietsen veel geld kunt verdienen, is de verleiding om doping te gebruiken te groot.” Het zal nog wel even duren voordat we Iraniërs gaan tegenkomen in de Tour de France of de Giro d’Italia. Maar hoe zit het nu met fietsen als transportmiddel? Het gemeentebestuur van Teheran doet zeker pogingen om mensen aan te moedigen op de fiets te stappen. In sommige wijken van de stad zijn fietsstroken aangebracht en vorig jaar is een plan voor een nieuw fietsdeelsysteem aangekondigd. Ook zijn er een paar keer per jaar fietsevenementen in de stad, genaamd ‘Fietsen voor iedereen’, waarbij zo’n duizend mensen – waaronder gezinnen en echtparen – op de fiets een parcours door de stad afleggen. Meestal gebeurt dat op bijzondere dagen, bijvoorbeeld op de Dag van de Revolutie, de Autovrije Dag (die hebben ze in Teheran) of op Diabetesdag. Soortgelijke evenementen worden trouwens in bijna alle steden in Iran georganiseerd. Maar zal Teheran ooit een echte fietsstad zal worden? Harry Hendriks heeft er een heel hard hoofd in. “Afgezien van het drukke verkeer heeft de stad een specifieke infrastructuur, waarbij veel gebruik wordt gemaakt van invoegstroken, wat fietsen ge- woon gevaarlijk maakt. Die infrastructuur kun je natuurlijk niet zomaar veranderen. En dan is er nog de extreme verknochtheid van de Iraniërs aan hun auto. Dat wordt ook nog eens in de hand gewerkt doordat de keuringen niet streng zijn en de benzine goedkoop. Iraniërs hebben een echte automentaliteit. Ze zijn bij wijze van spreken in staat om, als zij in de voorkamer zitten en de wc is aan de achterkant van het huis, de auto te pakken en zes blokken om te rijden om die wc te bereiken, haha.” Stedenbouwkundige Nanaz Khabbazian is het met Hendriks eens over de toekomst van het fietsen in Teheran. Maar ze heeft wel hoop voor andere, wat kleinere steden in Iran. “In die steden is de infrastructuur veel veiliger voor fietsers en is er ook ruimte om fietspaden aan te leggen. Die heb je nauwelijks in Teheran. De beste kans maken kleine en middelgrote steden. Maar dan zit je nog steeds met de vraag wat vrouwen moeten. Wettelijk gezien is fietsen voor vrouwen niet illegaal, maar het is ook niet toegestaan. En je ziet vaak dat fietsverhuurbedrijven niet aan vrouwen willen verhuren.” Het zijn trouwens niet alleen vrouwen die rekening moeten houden met religieuze gevoeligheden, ook mannen moeten uitkijken waar ze gaan fietsen. In de buurt van de stad Mashhad, de belangrijkste bedevaartplaats in Iran, werd onlangs een groep mannelijke fietsers gearresteerd. Hun strakke fietspakken werden gezien als aan aanslag op de islamitische zeden. Hun fietsen konden ze inleveren. Alireza, de heldhaftige werktuigbouwkundige uit Teheran die elke dag naar zijn werk fietst, moet lachen als de naam Mashhad valt. “Ja, daar moet je inderdaad niet proberen om in een strak tenue met een korte broek te gaan fietsen,” zegt hij. “En in de streng religieuze stad Qom kun je al helemaal niet komen aanzetten in een wielrentenue. Maar hier in Teheran is het geen probleem.” Terwijl hij aanstalten maakt om weer op de fiets te stappen, vertelt hij: “Ik heb een tijdlang een vriendin gehad die ook gewoon door Teheran fietste. Ze heeft nooit problemen gehad. Helaas is het uit. Ze vond het niet leuk dat ik altijd maar op de fiets zat.”

Onderwerpen