Bedreigingen tegen John van den Heuvel tonen zorgelijke staat persvrijheid
De persvrijheid ligt onder vuur. Dat blijkt uit grootschalige onderzoeken en uit de praktijk. Zo heeft het globale persvrijheidsniveau het laagste punt sinds zeker tien jaar bereikt en wordt er een prijs op het hoofd van Nederlandse journalisten geplaatst. De situatie is in ons land beter gesteld dan in veel andere landen, maar ook hier ligt de persvrijheid onder vuur.
Article 19, een campagnegroep die zich inzet voor vrijheid van meningsuiting, voerde het onderzoek naar de persvrijheid in 172 landen tussen 2006 en 2016 uit. Hiervoor gebruikten zij 32 sociale en politieke indicatoren waaronder internetcensuur, toegang tot rechterlijke voorzieningen en bedreigingen.
Uit het rapport blijkt dat er vorig jaar 259 journalisten gevangen werden gezet en er 79 werden vermoord. Er zou sprake zijn van ‘een alarmerende toename van aanvallen op journalisten, mensenrechtenverdedigers en activisten die proberen corruptie en misbruik aan het licht te brengen’.
Daarbij meldt de campagnegroep dat de digitalisering van de media de betrouwbaarheid van het nieuws in gevaar heeft gebracht. “De controle over informatie is steeds meer in handen van een paar bedrijven met zoekmachines en algoritmen die nu verantwoordelijk zijn voor het leveren van nieuws en informatie aan een digitaal publiek.”
Wereldranglijst
Ook de World Press Freedom Index 2017, samengesteld door Reporters Zonder Grenzen (RSF), laat een zorgwekkend beeld zien over de globale persvrijheid. Volgens deze organisatie wordt de persvrijheid nu meer bedreigd dan ooit tevoren. Nederland zakte dit jaar drie plaatsen op deze wereldranglijst, maar komt er met de vijfde plek niet slecht van af.
Enkel de Scandinavische landen (1. Noorwegen, 2. Zweden, 3. Finland, 4. Denemarken) scoren beter. Toch zijn volgens de RSF Nederlandse journalisten voor grotere uitdagingen komen te staan en staat de persvrijheid onder druk.
Bij die uitdagingen komt zwarte piet om de hoek kijken – en niet omdat het morgen vijf december is. RSF stelt dat naarmate de publieke opinie meer verdeeld raakt, de media vaker aangevallen worden. De zwartepietendiscussie is hier een voorbeeld van en heeft tot doodsbedreigingen jegens journalisten en columnisten geleid.
Van verstoringen tot bedreigingen
Geweldadige verstoringen van openbare vluchtelingdebatten hebben volgens RSF ook voor een beperking van de persvrijheid gezorgd. Aan journalisten werd herhaaldelijk om veiligheidsredenen verboden om dergelijke debatten te bezoeken of om opnames te maken.
Vandaag (maandag 4 december, red.) werd bekend dat er een prijs zou staan op het hoofd van Telegraaf-journalist John van den Heuvel. In oktober bleek dat misdaadjournalist Paul Vugts van Het Parool na bedreigingen naar een geheime locatie was uitgeweken. Het Nederlands Genootschap van Hoofdredacteuren en journalistenvakbond NVJ noemen de recente bedreigingen van misdaadjournalisten in een reactie ‘buitengewoon ernstig’ en ‘zeer alarmerend’.
Volgens NVJ-secretaris Thomas Bruning van de NVJ zijn bedreigingen tegen journalisten helaas een terugkerend fenomeen. “Maar als er nu een prijs op het hoofd van een journalist staat en een andere journalist moet onderduiken, dan wordt het extra alarmerend.”
Dreigend klimaat
Een onderzoek uit eigen land, in opdracht van de NVJ, toont eveneens dat de Nederlandse persvrijheid zich in ‘een dreigend klimaat’ bevindt. Aan het onderzoek deden 638 journalisten mee, hiervan gaf 61 procent aan de afgelopen jaren in de beroepsuitoefening te maken hebben gehad met bedreiging. Vooral het rapporteren over ‘gevoelige’ onderwerpen – denk aan zwarte piet en het vluchtelingendebat – zou vaker bedreigingen tot gevolg hebben.
Hoewel het moeilijk voor te stellen is dat er nog meer opiniestukken aan de al dan niet zwarte piet gewijd zouden worden, geeft 79 procent van de journalisten aan de bedreigingen als gevaar voor de persvrijheid te zien. In toenemende mate breken journalisten bij bedreigingen hun reportage af en heeft het gevolg voor verdere berichtgeving en onderwerpkeuze.
De groeiende terughoudendheid van journalisten brengt de kritische journalistiek en persvrijheid in gevaar. Volgens de auteurs van het onderzoek naar de bedreigingen tegen Nederlandse journalisten, Alex Brenninkmeijer en Marjolein Odekerken, moet daarom gekeken worden of journalisten beter beschermd kunnen worden door politie en justitie. Zij zouden beschouwd moeten worden als ‘publieke beroepsgroep’, net als hulpverleners in de publieke ruimte.
Sleepwet
De Reporters Zonder Grenzen waarschuwen voor een verdere beperking van de persvrijheid door de invoering van de vernieuwde Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) – bekend als de ‘sleepwet’.
“Wijzigingen in de Nederlandse Wiv geven nu meer bevoegdheden aan de inlichtingen- en veiligheidsdiensten van de regering bij het decoderen van beveiligde communicatienetwerken en het tappen van telefoons en internetcommunicatiesystemen. Dit zou de bescherming van de bronnen van journalisten kunnen ondermijnen,” staat er in de rapportage van RSF.
Gezien het feit dat de nieuwe Wiv pas in mei 2018 ingevoerd wordt – wat misschien nog tegengehouden kan worden door het raadgevend referendum in maart – klinkt het wat voorbarig dit nu al als verklaring te geven. Gelukkig zijn vooralsnog de journalisten en opiniemakers die kritiek uiten op de sleepwet niet op één hand te tellen.
