Een spuitende lul, dat is pas echte kunst volgens de Friezen
Het was zo’n mooi initiatief. In het kader van Leeuwarden Culturele Hoofdstad 2018 ontwikkelde kunstcritica Anna Tilroe het plan om in elf Friese steden elf bijzondere fonteinen te plaatsen. De lijdensweg die dat werd, is nu te zien in de documentaire 11 Friese Fonteinen, constateerde filmredacteur Nico van den Berg tot zijn verbijstering tijdens het kijken naar de film.
De Elfstedentocht op de schaats lijkt verder weg dan ooit, dus een kunstroute langs de historische Friese stadjes is het perfecte alternatief, vond de organisatie die cultureel Friesland dit jaar op de Europese kaart wil zetten. Met de gedachte dat iedereen fonteinen, mooi vindt werd een paar jaar geleden een heuse fonteincommissie opgetuigd, met aan het hoofd de bevlogen kunstkenner Anna Tilroe.
Haar eerste opdracht: het zoeken van elf internationale kunstenaars die voor elke elfstedenstad een unieke fontein in de vorm van een kunstwerk zouden ontwerpen. Geheel in deze tijdgeest moesten ook bewoners bij dit fonteinproject betrokken worden voor een zo groot mogelijk draagvlak. Alleen ging hiermee de doos van Pandora open.
Filmmaker Roel van Dalen, bekend van de succesdocumentaire Ajax – Daar hoorden zij engelen zingen, kan niet anders dan met stijgende verbazing naar het hele fonteinproject hebben gekeken. Beelden van ateliers van de uitverkoren kunstenaars worden afgewisseld met woedende Friezen die elke gelegenheid aangrijpen om hun onvrede over spetterend water, het opofferen van een paar parkeerplaatsen of het vernauwen van een sloot te uiten.
Uit angst voor een anti-kunstrevolte vanuit de bewoners krabbelt curator Tilroe langzaam wat terug. Zo verzekert ze de mondige Friezen dat de fonteinen geen ‘spuiterige lawaaiige dingen’ zullen worden.
De tekst loopt hieronder door.
“We willen hier geen Trevi-fontein,” vat een bewoner het hele project kort samen. Tilroe knikt begrijpend mee, maar de frustratie is van haar gezicht af te lezen. En ze is niet de enige. Ook de kunstenaars moeten steeds wanhopiger hun fontein verdedigen. “Kunst moet je niet uitleggen, maar voelen,” zegt de Belgische kunstenaar Jan Creten. Het lijkt tegen beter weten in, want de haast agressieve toon van de Friezen lijkt onstuitbaar.
“Kunst en democratie gaan niet samen,” stelt cabaretier en Fries Jan Jaap van der Wal in de film. Zijn conference over #fonteingate – dat als humorische noot door de film heen is verweven – laat ons lachen om die rare Friezen, maar het optreden haalt ook de angel uit de film en verzacht de inperking van de vrijheid van de kunstenaar die we voor onze ogen zien gebeuren. “We willen best een fontein, maar dan tussen die boom en dat bankje,” roept een Fries, wijzend naar een paar vierkante meter grijze tegels op een mistroostig pleintje.
Ook de ontwerpen voor de fonteinen, die alleen al door hun forse omvang als een rode lap op een stier werken, worden door een luid roepende massa weggehoond.
In een stuk in de komende papieren editie van HP/De Stijl beschrijft Renate van der Zee de worsteling die de Engelse kunstenares Cornelia Parker met enkele inwoners van Workum had over de door haar ontworpen fontein in de vorm van twee waterspugende leeuwen. Uiteindelijk werd het kunstwerk verbannen naar een tochtig pleintje, uit het zicht van de Workumenaren.
De tekst loopt hieronder door.
Het is tegenwoordig bijna hip om kunst, zeker als het modern is en wat van de kijker vraagt, geen bestaansrecht te gunnen. In de politiek is het meest recente voorbeeld Thierry Baudet, die alles wat naar abstract of modern neigt, als ‘Entartete Kunst’ wegzet.
De tekst loopt hieronder door.
Halbe Zijlstra legde in 2010 als staatssecretaris van Cultuur al een stevig fundament voor een anti-kunst klimaat door de kunstbegroting met bijna een kwart te korten, Inmiddels is deze houding van ‘wij bepalen wel wat echte kunst is’ gemeengoed geworden onder een groeiend aantal politici en opiniemakers.
Het resultaat? Een piemelfontein in Workum, dat als protest tegen het hele fonteinproject door een lokale kunstenaar in elkaar werd getimmerd en onder goedkeurende blikken van een enthousiaste menigte eind april werd onthuld. Een spuitende lul van een Friese kunstenaar, dat is het trieste beeld dat na het zien van de documentaire 11 Friese Fonteinen op je netvlies blijft hangen. Kunstbeleid in Nederland, het lijkt na het Friese fonteinproject water naar zee dragen.
11 Friese Fonteinen is vanaf donderdag 24 mei te zien in een aantal filmtheaters in het land. De komende HP/De Stijl ligt vanaf dinsdag 29 mei in de winkel.
