De worsteling van Tony Wheeler en zijn Lonely Planet
Ja, als Lonely Planet de reisbijbel is, dan is Tony Wheeler de reisgod. Het is een treffende omschrijving van Wheeler in zijn interview met de Volkskrant. Maar of we vandaag de dag blij moeten zijn met de reisgod en zijn verre reizen, dat is de grote vraag. Ooit unieke plekken op de wereld worden nu platgelopen. Een worsteling – zo vindt ook Wheeler zelf.
Het verhaal in de krant van dit weekend neemt ons 45 jaar terug in de tijd. Tony Wheeler en zijn vrouw Maureen schrijven op dat moment aan de keukentafel de eerste Lonely Planet. Het maken van grote reizen was op dat moment nog voorbehouden aan een kleine groep mensen. Heuse avonturiers. Ware ontdekkingsreizigers. Zij die de gids eigenlijk helemaal niet nodig hadden, maar tijden veranderen.
Inmiddels is reizen een massaproduct, onderdeel van een biljoenenindustrie die steeds meer weerstand oproept op plekken die worden platgelopen door toeristen. Neem Bali. Volkskrant-journalist Kaya Bouma confronteert Wheeler met de huidige toestand op het Indonesische eiland.
Ze stelt: “De Lonely Planet wordt de grootste ‘gentrificatie-machine’ in de reiswereld genoemd. Overal waar jullie komen, gebeurt hetzelfde als in arme wijken van grote steden: yuppen komen, de wijk verhipt en voor de voormalige bevolking wordt de buurt onbetaalbaar. Is zo’n omschrijving een compliment of een belediging?”
Wheeler: “Ik beschouw het als een feit. Het was niet waar we op uit waren toen we begonnen met de reisgids, maar het is wel gebeurd. Je kunt het zien op Bali, waar je vroeger in hotels geen eigen badkamer had. Het toilet was een gat in de grond, er waren geen douches, er was alleen een ‘mandi’ – een tank water met een schepje om je mee te wassen. Nu heeft elke hotelkamer een eigen badkamer.”
Wheeler lijkt te worstelen met zijn eigen worsteling: het succes van Lonely Planet. De reisgids die in elk Vietnamees, Eritrees of Zimbabwaans restaurantje lag – en nog steeds ligt. Maar hetzelfde succes dat een keerzijde kent.
Bouma legt Wheeler de vraag voor hoe hij zelf naar de ontwikkeling kijkt die zijn boeken stand hebben gebracht. “Ik worstel met dit soort thema’s. Het is makkelijk om naar alle nadelen van toerisme te wijzen. Maar kijk naar Afrika. Toeristen komen naar landen als Kenia, Zimbabwe en Tanzania om wilde dieren te zien. Daardoor hebben die dieren waarde.Wat zou een olifant in zo’n land zijn als toeristen het dier niet wilden zijn? Hoe zou een dier zijn dat de oogst platstampt: schiet het neer.”
Lonely Planet is trouwens niet meer van Wheeler. In 2007 verkocht Wheeler de reisgids aan de BBC Worldwide. De deal maakte Maureen en Tony multimiljonair. Binnenkort gaan zij daarvan op vakantie naar – u raadt het al – naar Bali. “En ik weet nu al dat ik daar een compleet andere wereld aantref. Het is er druk, vol hotels en lawaaierig verkeer. Maar dat is niet allemaal gebeurd omdat wij een boek geschreven hebben over Bali. De regering is in die tijd ook veranderd”. Ja, de wereld ook. En zo duurt de worsteling voort.
