Erdal Balci: ‘Definitieve breuk Turkije en Westen kwestie van tijd’
De kans is groot dat de recente crisis tussen de Verenigde Staten en Turkije een definitieve breuk tussen Turkije en zijn ‘oude’ bondgenoten kan veroorzaken, stelt de in Turkije geboren columnist en schrijver Erdal Balci.
Een Turk tegen het lijf lopen die het Westen een warm hart toedraagt was de laatste jaren al een moeilijke opgave in Turkije. Nu de ruzie tussen de VS en Turkije vanwege het gevangenhouden van een Amerikaanse dominee oploopt en Amerika achter elkaar economische sancties aankondigt, moet je een paar schoenen verslijten om een Turk te vinden die niet anti-Amerikaans en anti-NAVO is. Links en islamistisch Turkije hebben elkaar gevonden in antiwesterse sentimenten en lijkt een definitieve breuk met het Westen en de NAVO een kwestie van tijd.
Het was Kemal Atatürk, stichter van de Turkse republiek, die een eeuw geleden werkelijk alles uit de kast haalde om de eeuwenoude religieuze en culturele codes van de Turken te breken en de Turkse samenleving door middel van Europese wetgeving, secularisatie en onderwijs deel te laten worden van de Westerse beschaving. Na hem werd die ambitie nog lang gekoesterd. Turkije nam zelfs deel aan de Korea-oorlog omdat men beredeneerde dat de Amerikanen na een dergelijke opofferingsgezindheid geen nee meer konden zeggen tegen het NAVO-lidmaatschap van de Turken.
Turkije wilde het schild van de NAVO vanwege de communistische, antireligieuze dreiging van de Sovjet-Unie. Men werd uiteindelijk lid, maar tegelijkertijd begon het marxistisch-leninistische gedachtegoed steeds meer terrein te winnen in eigen land. Links gaf een heel andere uitleg aan de erfenis van Atatürk en begon aan een strijd tegen het Westen en in het bijzonder tegen Amerika, in hun ogen de grootste vijand van het volledige onafhankelijkheidsideaal van Atatürk.
De bekende dichter en vaandeldrager van het communistische ideaal, Nazim Hikmet, schreef in een gedicht dat Turkije als een merrie is die van het Verre Oosten is komen draven en haar nek naar de Middellandse Zee heeft uitgestoken. Het lijf van het paard was dus in Azië en moest verenigd worden met de communistische staten ten oosten van Turkije. De dichter trotseerde jarenlange gevangenisstraffen, stierf als banneling in de Sovjet-Unie en droomde tot zijn laatste adem van een definitieve breuk tussen Turkije en het Westen.
Een andere icoon van links Turkije, studentenleider Deniz Gezmis, liet het niet alleen bij het uitspreken van politieke standpunten en dromen, maar voegde de daad bij het woord en viel eind jaren zestig samen met zijn kameraden Amerikaanse soldaten aan. Hij besloot op het platteland de strijd voort te zetten, viel uiteindelijk in handen van het leger en werd met de goedkeuring van de toenmalige anticommunistische regering ter dood veroordeeld. Voordat de 25-jarige Deniz werd opgehangen riep hij slogans tegen het Amerikaanse imperialisme.
Een halve eeuw na de dood van de dichter Hikmet en de jonge revolutionair Gezmis wil de ironie dat de meeste Turken hetzelfde ideaal delen als de ‘linkse atheïsten’ die destijds door de meerderheid werd verafschuwd. Het gedeelde ideaal is dat Turkije de rug toekeert naar het Westen en deel wordt van de Aziatische kamp.
Dit kon gebeuren omdat in deze nieuwe tijd de dreiging van het communisme is weggevallen en de angst voor een antireligieuze trend voortaan ongegrond is. De afgelopen jaren heeft president Erdoğan rechts, nationalistisch Turkije en het islamisme samengesmolten in één politieke stroming die het vizier steeds meer op de totalitaire regimes van Rusland en China richt. Wat de linkse oppositie betreft: daar is men nooit vergeten dat de Amerikanen de onderdrukking, de martelingen, de executies van hun idolen heeft ondersteund en is al sinds de jaren vijftig tegen Amerika en tegen de NAVO.
Erdoğan doet dan ook niet geheimzinnig over zijn plannen en zegt openlijk dat Turkije alternatieven zoekt voor de bondgenoten in het Westen. De recente crisis tussen de VS en Turkije versnelt dan ook enkel het proces van de definitieve breuk tussen Turkije en zijn ‘oude’ bondgenoten.
Turkije is nu een land waar de regeringsgezinde kranten vol mogen staan met antiwesterse opiniestukken. Als het om NAVO-leden gaat neemt Erdoğan zelfs bij de minste ruzie geen blad voor de mond. Rechts en links hebben zich verenigd in het sentiment tegen het Westen en klinkt het geluid veel vaker dat de Amerikaanse militaire basis in Incirlik gesloten moet worden. Je hoort veel vaker dat de NAVO maar zonder Turkije verder moet en dat de remedie voor de wankele economie bij de nieuwe vrienden Rusland en China gezocht moet worden.
Links en rechts wandelen hand in hand in de richting van landen waar ze nooit zeuren over democratie over onafhankelijke instituten. Over rechters die marionetten zijn van de regering en het gebrek aan vrije pers wordt ook niet gezeurd bij die nieuwe vrienden. Al met al zaken waar de gemiddelde Turk niet wakker van ligt.
