BlacKkKlansman: het donkere maar selectieve wereldbeeld van Spike Lee
Het was één van de grote verrassingen van het Cannes Filmfestival dit voorjaar: de comeback van de Amerikaanse regisseur Spike Lee. In BlacKkKlansman vertelt hij het bizarre verhaal van een zwarte infiltrant in de van rassen- en Jodenhaat vervulde Ku Klux Klan organisatie in de jaren ’70. Lee legt met de film duidelijk een link met het Trumptijdperk anno nu. Maar is dit geen eenzijdige blik? Stopt Lee niet een aantal problemen alsnog onder het politiek-correcte vloerkleed?
Om te beginnen: BlacKkKlansman is een fenomenaal gemaakte film die terecht in Cannes een grote prijs won. Op meeslepende wijze en met geweldige acteurs (John David Washington en Adam Driver) laat Lee zien hoe makkelijk de racistische KKK zich om de tuin liet leiden en uiteindelijk een zwarte agent een lidmaatschapskaart opstuurde, omdat ze dachten dat het om een blanke man ging. Agent Ron Stallworth, de echte naam van de persoon waar de film op is gebaseerd, belt als een nette witte burgerman zonder accent of straattaal met de grote KKK-baas David Duke, die begin jaren ’70 de omstreden organisatie weer nieuw leven inblies. Om een paar dagen later een witte collega-agent (gespeeld door Adam Driver) de hand te schudden in de veronderstelling dat dat Stallworth was. Het klinkt als een volslagen ongeloofwaardig verhaal, maar Spike Lee weet het op overtuigende manier te brengen, met vooral veel humor en absurde situaties. Ronduit hilarisch is het moment dat de echte – zwarte – Stallworth als beveiligingsagent David Duke hoogstpersoonlijk op een KKK-evenement moet beschermen maar meteen Duke overrompelt door ongewild met hem op de foto te gaan.
Maar het meest opvallende aspect van de film is de link die Spike Lee aan het einde van BlacKkKlansman legt met deze tijd. In een grimmige montage zien we Trump die een paar van zijn racistische en denigrerende uitspraken over Mexicanen en vrouwen eruit gooit, afgewisseld met beelden van de extreem-rechtse demonstratie in Charlottesville. We zien de bekende beelden van fakkeldragende witte nationalisten die leuzen roepen als ‘Jews will not replace us‘ en ‘Blood and soil‘ om Trump vervolgens te horen zeggen dat ‘both sides‘ schuld hebben en dat er ook aan de extreemrechtse kant goede mensen zijn. Waarna Lee laat zien hoe een auto met een witte bestuurder op een zwarte menigte inrijdt, met een dode als gevolg.
Het is duidelijk dat Spike Lee met BlacKkKlansman niet zozeer een opmerkelijk historisch feit wilde vertellen, maar vooral een uitlaatklep zocht voor zijn woede over het heden. En dat doet Lee oprecht en met veel overgave. Je kan niet anders dan ook boos en gefrustreerd de bioscoopzaal uitlopen. Al kijken we buiten Amerika toch met andere ogen naar het bestaan van rechts-extremistische groeperingen, die in de VS mogen bestaan vanwege een ruimere opvatting van de vrijheid van meningsuiting, maar die buiten de VS vaak verboden zijn.
Spike Lee is als zwarte filmmaker voor veel conservatieve blanke Amerikanen per definitie partijdig en daarmee per definitie te wantrouwen. De andere kant, progressief en gekleurd Amerika, zal zich in zijn eigen achterstandspositie bevestigd zien. Hoe goed BlacKkKlansman ook gemaakt is, de polarisatie zal er niet kleiner om worden, integendeel.
En Lee is er van beschuldigd een aantal zaken te rooskleurig voor te stellen. Zo doorbrak filmmaker Boots Riley, de massale lofzang op de film met enkele kritische kanttekeningen.
Zo zou de infiltratieactie van de politie in de KKK weinig te maken hebben gehad met de haat jegens zwarte Amerikanen, maar vooral zijn bedoeld om de radicalisering en het geweld dat ze gebruikten in de gaten te houden. Ook zet Lee volgens Riley de politie in de film opvallend mild neer als het gaat om de omgang met Afro-Amerikanen. Een terecht punt. Je hoeft maar even in de geschiedenis te duiken om te zien dat racisme in het Amerikaanse politieapparaat niet alleen in de jaren ’70 wijdverbreid was, maar ook nu nog structureel aanwezig is. Documentaires als 13th (op Netflix) of O.J.: Made in America laten de onverholen rassenhaat bij politieagenten duidelijk zien. Lee lijkt hiervoor zijn ogen te sluiten.
De nadruk die Lee op Trump legt, impliceert dat het met een andere president een stuk beter zou zijn gesteld met het Amerikaanse multiculturele model. Maar Lee laat daarbij onvermeld dat het jarenlange presidentschap van Barack Obama juist bij veel arme witte Amerikanen buiten de grote steden de woede en het openlijke racisme heeft gestimuleerd. Je zou hooguit kunnen zeggen dat Trump nu uitdraagt dat dit gedrag oké is.
BlacKkKlansman is een film die duidelijk uit het hart van Spike Lee komt en die wegkijkt als een thriller met een uitgesproken politieke en sociale boodschap. Maar temidden van alle loftuitingen over de goede bedoelingen van Lee is het makkelijk om andere aspecten maar te vergeten. Het structurele racisme bij politiekorpsen. De versterkende invloed van deze film op het gepolariseerde klimaat in de VS. Het grote gelijk van de massa. En het alles maar op Trump gooien zonder hem te zien als een uiting van een breder sentiment onder grote delen van de Amerikaanse samenleving.
De film kijkt als een goed gemaakt pamflet fantastisch weg. Maar laten we niet in de valkuil trappen dat hiermee het echte verhaal wordt verteld. De werkelijkheid is veel complexer dan Lee in BlacKkKlansman laat zien. Maar hé, het is maar film!
