Spring naar de content
bron: EPA

Zakelijke belangen Ben Verwaayen maken premier Rutte kwetsbaar

Ben Verwaayen is ongetwijfeld een van de meest invloedrijke zakenmensen in Nederland. De oud-topman van onder meer British Telecom is niet alleen een grote naam in het zakenleven, hij speelt ook een belangrijke rol als VVD-adviseur van premier Mark Rutte. Maar Verwaayen maakt Rutte nu kwetsbaar door zijn privébelang in investeringsbedrijf Keen Venture Partners. Hoogleraren integriteit Muel Kaptein en Leo Huberts zeggen in een reactie op onderzoek van HP/De Tijd: “De mogelijke schijn van belangenverstrengeling ligt overtuigend op tafel.”

Gepubliceerd op: Geplaatst in de volgende categorieën:
Geschreven door: Ton F. van Dijk

In 2006 schreef Verwaayen het verkiezingsprogramma voor de liberalen. En sindsdien wordt er door de VVD-top aandachtig naar de succesvolle zakenman geluisterd. Zo geldt hij al geruime tijd als een naaste vertrouweling van premier Mark Rutte. Zelf omschreef hij in NRC zijn relatie met de minister-president: “Als een vader die iets tegen z’n zoon zegt”, waarmee het belang van de unieke verhouding tussen de zakenman en premier ook aan de buitenwereld prijs werd gegeven.

Naar eigen zeggen is zijn betrokkenheid bij de VVD ‘faciliterend’. In de Volkskrant zegt Verwaayen daarover in 2010: “Ach, af en toe roep je ze bij elkaar en dan zeg je: dit zijn de basispunten. Ze komen eens per jaar naar mijn huis in Zuid-Frankrijk: Mark Rutte, de fractievoorzitters van de Eerste en Tweede kamer (…) Zie mij maar als een soort facilitator. Heel bescheiden, in de zin van af en toe; als ze behoefte hebben, dan bellen ze.”

Goult

Een keer per jaar reist de gehele VVD-top dus af naar het buitenhuis van Verwaayen in het Franse plaatsje Goult. Zo ontstond al snel het gelijknamige ‘Goult-overleg’, inmiddels een begrip binnen de VVD. Alleen als je écht meetelt word je voor de sessies uitgenodigd door Ben Verwaayen, zo weten vele ambitieuze VVD’ers inmiddels maar al te goed.

Dat de invloed van Verwaayen gaandeweg steeds verder is gaan reiken en steeds minder lijkt op de door hemzelf beschreven ‘faciliterende’ rol, blijkt uit dit citaat van Henri Kruithof, oud-lid van het hoofdbestuur van de VVD en oud-hoofd voorlichting van de partij, in een publicatie van de Teldersstichting van dit jaar:

“Het is in de zomer van 2016 als de leden van het kernteam van de VVD bijeenkomen op het buitenverblijf van topindustrieel en prominent VVD’er Ben Verwaayen in het Zuid-Franse Goult, prachtig gelegen in het Parc Naturel régional du Luberon, ten oosten van Avignon. Elk jaar komt het kernteam (bestaande uit politiek leider Mark Rutte, fractievoorzitter in de Tweede kamer Halbe Zijlstra en zijn ‘vice’ Tamara van Ark, voorzitter van de Eerste Kamerfractie Annemarie Jorritsma en partijvoorzitter Henry Keizer) een paar dagen bijeen om onder leiding van Verwaayen te spreken over de toestand van de partij en de plannen voor het komend jaar.”

Kruithof benadrukt de dominante rol van de topondernemer binnen de partij: “Verwaayen is één van de belangrijkste adviseurs op de achtergrond van de VVD-top en met name Mark Rutte. Hij is daar in Frankrijk, ver van het dagelijkse politiek gewoel, niet alleen gastheer, maar bemoeit zich ook inhoudelijk”, aldus het voormalig hoofd voorlichting, die zeer wel ingevoerd is binnen de VVD.

Waar Ben Verwaayen zijn eigen rol graag bagatelliseert als ‘faciliterend’, wordt duidelijk dat de zakenman tijdens de jaarlijkse bijeenkomsten in zijn buitenverblijf ‘niet alleen gastheer’ is maar zich persoonlijk ‘bemoeit’ met de inhoud en koers van de VVD en zelfs ‘leiding’ geeft aan de discussie waar de premier aan deelneemt.

Rutte-fluisteraar

En zo ontwikkelde Ben Verwaayen zich tot een heuse ‘Rutte-fluisteraar’. Iedereen weet dat de voormalig BT-topman invloed heeft op de minister-president, maar niemand weet precies hoe en op welk dossier. En met name dát maakt de relatie tussen Rutte en Verwaayen kwetsbaar, zo blijkt uit onderzoek van HP/De Tijd.

Want waar Verwaayen in het verleden vooral actief was op de internationale telecommarkt en geen directe zakelijke belangen had in Nederland, is daar sinds 2014 verandering in gekomen. In mei van dat jaar werd Verwaayen aandeelhouder van Keen Venture Partners. Een bedrijf dat hij bezit samen met zijn zoon Robert Verwaayen en TomTom oprichter Alexander Ribbink en dat opereert als ‘venturecapitalist’. De drie eigenaren van Keen Venture Partners hebben daarvoor een bedrag tussen de 90 en 150 miljoen euro ter beschikking.

Eind 2016 zegt partner Alexander Ribbink daarover tegen Sprout: “Keen wil alleen samenwerken met ondernemers ‘die hard aan het groeien zijn’, oftewel scale-ups. Wij denken dat we in die volgende fase met geld, maar veel meer nog met ervaring en kennis, een goede toevoeging zijn.”

VVD-verkiezingsprogramma

Sinds 2014 is Ben Verwaayen dus investeerder in zogenoemde scale-ups. Bedrijven die geld nodig hebben om te kunnen groeien. En daar begint de relatie tussen Rutte en Verwaayen, die jaarlijks zijn riante buitenverblijf ter beschikking stelt aan de VVD-top, te wringen. Want de VVD laat zich in Goult niet langer uitnodigen door een willekeurig lid van de partij, maar sinds het bestaan van Keen Venture Partners, tevens door een ondernemer die een direct financieel belang heeft bij gunstige regels voor investeerders in eerdergenoemde scale-ups.

Kwam het woord scale-up in 2012 nog niet voor in het VVD-verkiezingsprogramma, in het VVD-programma van 2017 lezen we: “Het is belangrijk dat startups doorgroeien naar grotere ondernemingen, ook wel scale-ups genoemd, zodat er nieuwe banen bij blijven komen.” En in dit verband pikant: “Particulieren die in durfkapitaal willen investeren, krijgen daarvoor een belastingvrijstelling binnen de inkomstenbelasting”, zo staat in het VVD-partijprogram genoteerd.

Particulieren die in durfkapitaal willen investeren, krijgen daarvoor een belastingvrijstelling binnen de inkomstenbelasting,” zo staat in het VVD-partijprogram genoteerd

De VVD wil dus in 2017 – een jaar na het door VVD’er Kruithof beschreven Goult-overleg ‘onder leiding van’ Ben Verwaayen – een belastingvrijstelling in Nederland voor particuliere scale-ups zoals de bedrijven waarin Ben Verwaayen investeert.

Onduidelijk voor de buitenwereld is of deze passage in het partijprogramma terecht kwam als gevolg van een directe interventie van Verwaayen zélf. Voorzitter van de programmacommissie en VVD-senator Jan Anthonie Bruijn wil er niet veel over kwijt: “De heer Verwaayen heb ik al jaren niet gesproken. Ik heb geen lijst van de vele gesprekspartners van alle commissieleden in 2015 en 2016 en ik heb nooit gehoord dat hij daar bij zat, maar ik zou het hem zelf vragen”, aldus Bruijn in een korte schriftelijke reactie.

Ben Verwaayen ontkent enige vorm van betrokkenheid bij het onderwerp: “Ik heb nimmer met Mark Rutte, Jan Antonie Bruin  (de voorzitter van de verkiezingsprogramcommissie), Dick Sluimers (verantwoordelijk voor de financiële paragraaf in het verkiezingsprogramma) of iemand anders die er over ging gesproken over de inhoud van het verkiezingsprogramma.”

Vast staat wél dat zoon Robert Verwaayen, mede-eigenaar van Keen Venture Partners, vóór de vaststelling van het VVD-partijprogramma persoonlijk met premier Rutte sprak over gunstigere fiscale regels voor startende bedrijven. Naar eigen zeggen drong de jonge Verwaayen bij de minister-president aan op een ‘tijdelijk belastingvrije zone’. Volgens Robert Verwaayen toonde Mark Rutte zich ‘super ontvankelijk’ in dat gesprek.

Catshuis

Dit gebeurde in de zomer van 2015. Robert Verwaayen werd in het kader van een lobby-gesprek samen met een aantal andere ‘influencers’ via het lobbyplatform StartupDelta ontvangen op het Catshuis, de ambtswoning van premier Rutte. Onderwerp van gesprek: het fiscaal stimuleren van bedrijven door de Nederlandse overheid, zoals die waarin uitgerekend Verwaayen investeert.

Verwaayen junior zegt tegen Startupjuncture.com over zijn bezoekje aan de minister-president: “Hij was super ontvankelijk voor ons verhaal.” Verwaayen zegt met de premier te hebben gesproken over ‘fiscale voordelen’ voor startende bedrijven. Hij verklaart daarover: “Zo hebben we onder andere gediscussieerd over fiscale stimulering, zoals een tijdelijk belastingvrije zone voor startups.”

De overeenkomsten tussen de door Verwaayen gewenste ‘belastingvrije zone’ voor startups en de bewuste passage in het verkiezingsprogramma van de VVD zijn opvallend: “Particulieren die in durfkapitaal willen investeren, krijgen daarvoor een belastingvrijstelling binnen de inkomstenbelasting,” aldus de VVD in 2017.

Lid van de VVD-commissie die de tekst van het programma over scale-ups schreef is Dick Sluimers. Hij zegt dat Ben Verwaayen niet hem over de maatregel heeft gesproken, maar erkent wél dat de lobbyclub StartupDelta – waarvan Verwaayens zakenpartner en zoon Robert in 2015 deel uitmaakte – er ‘mede’ voor heeft gezorgd dat de passage in het verkiezingsprogramma terecht kwam.

Sluimers zegt daarover: “De suggestie daarvoor kwam onder andere van Start Up Delta. Uiteindelijk en mede daardoor is het in het VVD-verkiezingsprogramma terechtgekomen.”

De bijeenkomsten in Zuid-Frankrijk en daarmee het verkrijgen van toegang tot minister-president Mark Rutte, kunnen met deze constatering niet meer alleen gezien worden als een sympathieke geste van de zijde van Verwaayen.

Als gevolg van zijn betrokkenheid bij Keen Venture Partners vanaf 2014 is de ondernemer direct belanghebbende bij een gunstig fiscaal klimaat in Nederland voor investeerders in scale-ups. Iets dat sinds 2017 dus nadrukkelijk deel uitmaakt van het partijprogramma van de VVD en daarmee van de landspolitiek.

Zo kwam de volgende passage zelfs in het regeerakkoord van het kabinet Rutte-III terecht: “Na evaluatie van de huidige tijdelijke ‘gebruikelijk-loon-regeling’ zal het kabinet bezien of de regeling moet worden aangepast. Daarbij zal ook worden bezien of de regelgeving ten aanzien van het uitbetalen in aandelen voor start-ups en scale-ups moet worden verruimd.” Een politicus die bij de formatie betrokken was, bevestigt dat de VVD dit punt heeft ingebracht.

Ten minste één keer sprak Rutte hierover voorafgaand aan de totstandkoming van het VVD-verkiezingsprogramma met Robert Verwaayen van Keen Venture Partners op het Catshuis. Ben Verwaayen zegt in een reactie dat hij geen zakelijk belang heeft bij de fiscale vrijstellingsfacilitieit die in het verkiezingsprogramma zijn opgenomen. “Wij zijn namelijk vooral bezig met de groei van de bedrijven, niet met de winsten die ze wel of niet maken.”

‘Hoog in de boom’

Op de website van Keen Venture Partners lezen we dat beide Verwaayens inmiddels financieel met tientallen miljoenen zijn betrokken bij een zevental snelgroeiende bedrijfjes. Daarbij zitten ook bedrijven die actief zijn in Nederland en vallen onder fiscale regels in ons land. Robert Verwaayen zegt over de hulp die Keen Venture Partners deze bedrijven biedt tegen Fastmovingtargets.nl: “We gaan zo’n bedrijf eerst een tijdje helpen. Die hulp kan zijn dat Ben zegt: ‘Ik introduceer je heel hoog in de boom bij je droomklant’.”

De zakelijke belangen van vader en zoon Verwaayen maken de VVD en premier Rutte kwetsbaar. In de politiek is niet alleen van belang, of er daadwerkelijk sprake is van een zakenman die toegang tot de premier verkrijgt – onder meer door zijn luxueuze vakantievilla ter beschikking te stellen – maar ook of er de ‘schijn is van belangenverstrengeling’ als gevolg van het ‘bijzondere’ contact.

Hoogleraren: “Openheid nu cruciaal”

In een uitgebreide schriftelijke reactie zeggen prof. dr. Muel Kaptein (hoogleraar integriteit aan de Erasmus Universiteit Rotterdam) en prof. dr. Leo Huberts (hoogleraar bestuurskunde aan de Vrije Universiteit Amsterdam) tegen HP/De Tijd dat een belangrijke vraag is of premier Rutte zich bewust was van mogelijk ‘oneigenlijke invloed’ van Ben Verwaayen op het beleid van de VVD:

“Een cruciale vraag is of de mogelijkheid van oneigenlijke invloed vanuit privé-contacten en -betrokkenheid onderdeel uit maakt(e) van het politieke (en morele) netvlies van de premier en zijn partij met betrekking tot belangenverstrengeling? Mark Rutte is een drievoudig boegbeeld: van zijn partij, van de Nederlandse politiek en van de hele overheid. Hij is daarom bij uitstek degene die moreel leiderschap dient te tonen door voor te leven wat van iedere VVD’er, politicus en ambtenaar wordt verwacht. Daarvoor is vastgelegd dat zij onafhankelijk dienen te zijn en zelfs de schijn van belangenverstrengeling dienen te vermijden, zoals in de ‘Integriteitsregels’ van de VVD en in de gedragscode voor rijksambtenaren,” aldus de hoogleraren.

Kaptein en Huberts, verantwoordelijk voor de jaarlijkse Politieke Integriteitsindex, schrijven verder in hun gezamenlijke verklaring: “Het artikel biedt intrigerende informatie over mogelijke belangenverstrengeling en oneigenlijke invloed vanuit privérelaties. De mogelijke schijn van belangenverstrengeling ligt overtuigend op tafel.”

Omdat er veel ‘vragen’ zijn vinden de hoogleraren dat de VVD nu openheid moet geven, indien nodig door een onderzoek van de ‘Commissie Integriteit’ van de VVD: “Dan past nu openheid over het verloop van de besluitvorming in eigen kring (over het programma en de scale-ups) evenals over wat het morele kompas concreet inhoudt met betrekking tot mogelijke belangenverstrengeling, op alle niveaus. (wellicht ook met behulp van de eigen Commissie Integriteit, die de integriteit van de VVD bewaakt en daarover adviseert),” aldus Kaptein en Huberts.

VVD ziet ‘geen aanknopingspunten’ voor  onderzoek

De VVD reageert via partijvoorlichter Raymond Mens op het pleidooi voor een onderzoek: “Wij zien in uw stuk geen aanknopingspunten die aanleiding kunnen zijn de Commissie Integriteit te vragen een onderzoek te verrichten. De ‘mogelijkheid van de schijn van belangenverstrengeling’  (zoals u schrijft) is daarvoor namelijk niet genoeg. Concrete aanwijzingen voor belangenverstrengeling kunnen uiteraard wel aanleiding voor een onderzoek zijn. Daarvan is hier  – gezien de reactie van de heer Verwaayen en de heer Sluimers  – geen sprake.”

Lees hier de volledige reactie van de VVD

Lees hier de hele reactie van hoogleraren Kaptein en Huberts