Khashoggi: vermoord op diplomatieke bodem. En nu?
Ruim twee weken geleden verdween de Saoedische journalist en dissident Jamal Khashoggi na een bezoek op het Saoedische consulaat in Istanboel. Alles wijst erop dat hij vermoord is, en dat de Saoedische kroonprins Mohammed bin Salman erachter zit.
Bin Salman verkondigt al langere tijd dat hij het land wil moderniseren. Van persvrijheid is nog geen sprake en Khashoggi was als kritische journalist een doorn in het oog van de kroonprins. Bezweken onder censuur van het regime verliet Khashoggi vorig jaar zijn land en woonde hij afwisselend in Turkije en de Verenigde Staten. Vanuit daar schreef hij onder andere als columnist voor The Washington Post.
Op 2 oktober bezocht Khashoggi het consulaat van Saoedi-Arabië in Istanboel voor huwelijkspapieren. Diezelfde dag landden vijftien Saoedische mannen in Istanboel, om later op de dag weer terug te vliegen. Deze vijftien mannen worden verdacht van de moord op de journalist, een claim die de regering in Riyad inmiddels niet meer kan ontkennen. Het hoofd van het consulaat Mohammad al-Otaibi , die volgens Turkse media aanwezig was bij de moord, heeft gisteren Turkije verlaten.
De internationale gemeenschap spreekt schande en eist meer duidelijkheid. Inmiddels komen er steeds meer details naar buiten. Onder de vijftien Saoedische mannen zou een autopsiearts zijn geweest en één kwam Turkije binnen met een botzaag, zo meldde onder andere The Guardian. Na twee weken mochten Turkse onderzoekers dan eindelijk het consulaat met eigen ogen bekijken. Zij zeggen duidelijke aanwijzingen te hebben gevonden voor de moord. Daarnaast melden verschillende bronnen dat er audiotapes bestaan waarop te horen is hoe Khashoggi wordt gemarteld en vermoord.
Diplomatieke onschendbaarheid
De VN-commissaris voor de Mensenrechten, Michelle Bachelet, zei dinsdag dat de diplomatieke onschendbaarheid van het consulaat en de betrokkenen moet worden opgeheven zolang het onderzoek loopt. Is er in zo’n geval überhaupt sprake van diplomatieke onschendbaarheid? Het gaat hier immers niet om parkeerbonnetjes in Den Haag.
Diplomatiek expert Robert van de Roer legt uit: “De diplomatieke immuniteit is ingesteld om diplomaten bewegingsvrijheid te geven. Zodat ze, zeker in landen met repressieve regimes, hun werk kunnen doen en niet de hele tijd achterom hoeven te kijken of zomaar kunnen worden opgepakt omdat ze uit een bepaald land komen. De keerzijde hiervan is dat een hoop landen met repressieve systemen die diplomatieke onschendbaarheid misbruiken voor illegale praktijken.”
In haar huidige vorm vindt Van de Roer de wet te ruim. “Nu is er sprake van een algehele vrijbrief. Ik denk dat je daar een verdere verfijning op zou moeten toepassen, maar ik geef ook onmiddellijk toe dat daar op dit moment geen internationaal draagvlak voor is. Een hoop repressieve landen vinden het wel fijn zo: het is een goede dekmantel.” Voor dit specifieke geval is het volgens Van de Roer niet helder welke rol de onschendbaarheid precies speelt: “Het is onduidelijk of het consulaat in Istanboel, als plaats delict diplomatieke onschendbaarheid heeft: dit is een unieke zaak.”
Consequenties
De internationale gemeenschap veroordeelt de moord, maar daadwerkelijke consequenties blijven vooralsnog uit. Van de Roer: “Ik vind dat Europa erg traag en slap reageert. Afgelopen weekend pas een verklaring van de grote drie, waar is de verklaring van de Europese Unie? Iedereen is bezig met Brexit. Maar deze zaak is ook belangrijk en daar hoor je weinig over: dat is toch wel gênant.” We vragen hem of Saoedi-Arabië überhaupt wordt bestraft. “Het hangt er vanaf of we alle details krijgen. Als die in de openbaarheid komen, is dat vernietigend voor Saoedi-Arabië. Ook de kroonpins valt dan van zijn voetstuk. Het staat vast dat het op korte termijn zal leiden tot een vorm van isolement. De eerste, voorzichtige, tekenen daarvan zien we nu al. Meerdere landen hebben aangegeven niet aanwezig te zijn op de jaarlijkse investeringsconferentie Davos on the Desert, een kroonjuweel van de Saoedische prins. Ook Nederland zit op de wip: gaan we er wel of niet heen?”
Europa reageert erg traag en slap: waar is de verklaring van de Europese Unie in zijn voltalligheid?
Volgens Van de Roer zijn er drie hoofdrolspelers in dit verhaal. “Trump, Erdogan en Bin Salman. Trump heeft de neiging er verzachtend over te praten en voorlopig de kant van Bin Salman te kiezen. Bin Salman zit met de handen in het haar: praat je hier nog maar eens uit. Erdogan ziet een grote geopolitieke kans. Turkije is zo ongeveer de grootse journalistencipier van de wereld. Nu is Erdogan de grote man die opstaat en in actie komt. Voor hem is het een kans om Turkije als NAVO-bondgenoot te rehabiliteren, zijn internationale gezag te herstellen en de banden met Amerika aan te halen.”
Van de Roer vindt het nog te vroeg om duidelijke voorspellingen te doen over de zaak. Daarvoor moeten we eerst de feiten afwachten. Wel denkt hij dat de Saoediërs hier niet zonder schade vanaf zullen komen. “Het verhaal speelt al twee weken en er wordt nu pas schoorvoetend toegegeven dat er toch iets fout is gegaan. Ze proberen nu een afstand te creëren tussen de daders en de opdrachtgevers, maar wie tuint daar in? Alleen Trump misschien, maar het lijkt alsof hij voorlopig op het verkeerde paard heeft gewed. Waarschijnlijk zal hij zijn standpunt binnenkort moeten aanpassen, zeker als straks de belastende tape met gruwelijke details die in Turkse media circuleert in de openbaarheid komt.”
Bin Salman en Trump kunnen zomaar aan de verkeerde kant van de geschiedenis komen te staan
De framers en tekstschrijvers in Riyad zijn druk bezig om met een goed verhaal te komen. Een ding weet Van de Roer zeker: geloofwaardig wordt het niet. “Je moet je gezond verstand gebruiken. Er zijn twee opties: de moordenaars waren of in overheidsdienst en kregen instructies, of ze opereerden op eigen houtje. Als ze in overheidsdienst waren dan is de vraag welke autoriteiten erbij betrokken waren. Waren er geen autoriteiten bij betrokken, dan hebben we te maken met complete anarchie. Beide varianten zien er niet goed uit voor Bin Salman, noch voor Trump, zolang hij hem blijft steunen. Ze kunnen zomaar aan de verkeerde kant van de geschiedenis komen te staan.”
